ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΘΕΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΡΩΜΗΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Jacques Bompaire, καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris IV-Sorbonne: «Τα έργα της αρχαίας Ελλάδας, η παράδοση των αρχαίων Ελλήνων διασώθηκαν και έφτασαν ώς τη νεώτερη Ευρώπη, την Ευρώπη της Αναγέννησης, βασικά μέσω του Βυζαντίου. Αυτό οφείλεται κατά πολύ στη γλωσσική συνέχεια, αλλά και στην αδιάλλειπτη δράση των αντιγραφέων, βιβλοθηκαρίων, φιλολόγων και συγγραφέων του Βυζαντίου. Χωρίς αυτούς δε θα μας είχαν απομείνει παρά ίχνη ελάχιστα μιας απέραντης κληρονομιάς. Χάρη σε αυτούς μάς έμειναν πολλά. Δεν ξεχνώ πως υπήρξαν κι άλλοι ενδιάμεσοι, κυρίως οι μωαμεθανοί λόγιοι που μετέφρασαν Αριστοτέλη, Γαληνό, ή Πτολεμαίο, κι έκαναν έτσι να φτάσουν ώς τη Δύση κάποια σημαντικά κείμενα, που μόνο απ' τις μεταφράσεις τους είναι γνωστά. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τους Σύριους, τους Ιρανούς, όπως και για τους Αρμένιους και τους Γεωργιανούς λογίους. Αλλά ο ρόλος όλων αυτών δεν συγκρίνεται κατά κανένα τρόπο με το ρόλο των Ελλήνων του Βυζαντίου» (Βυζάντιο και Ευρώπη, Συμπόσιο, Παρίσι, Maison de l' Europe, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, σ. 27).
Όπως και να έχει, το πράγμα είναι φυσιολογικά αυτό: Οι Άραβες κατακτούν την Ανατολική Μεσόγειο στα μέσα του 7ου αι.. Ώς τότε, από τον 4ο αιώνα, κυριαρχούσαν οι Χριστιανοί Ρωμηοί. Οι Χριστιανοί προηγήθηκαν κατά τρεις ολόκληρους αιώνες των Αράβων˙ συνεπώς, ό,τι αντέγραψαν οι Άραβες, καθώς και όλα όσα οι Άραβες βρήκαν και ανέγνωσαν ήταν από αντίγραφα που οι Χριστιανοί είτε αντέγραψαν και συντήρησαν πιο πριν, είτε απλώς τα άφησαν να υπάρχουν. Αν π.χ. στο διάστημα μεταξύ τετάρτου και εβδόμου αιώνα οι Χριστιανοί καίγανε όλα τα βιβλία που υπήρχαν στην ανατολική Μεσόγειο, οι Άραβες δεν θα είχαν τίποτε να αντιγράψουν, διότι απλούστατα δεν θα έβρισκαν τίποτε στις χώρες που κατέκτησαν! Ό,τι αρχαίο κείμενο είχαν οι Άραβες, προέρχεται από Χριστιανό αντιγραφέα και συλλέκτη.
Αλλά και οι λίγες περιπτώσεις, όπου έχουμε μόνο αραβικά αντίγραφα των αρχαίων συγγραμμάτων, κι όχι ελληνικά ορθόδοξα, εξηγούνται εύκολα. Τα συγκεκριμένα χειρόγραφα, βρίσκονταν τον 7ο αιώνα μόνο στις περιοχές, τις οποίες κατέκτησαν οι Άραβες. Εφόσον δεν υπήρχαν αντίγραφα αυτών των αρχαίων έργων στην ελεύθερη περιοχή της Ρωμανίας, είναι φυσικό, ότι οι Άραβες ήταν οι μόνοι που τα κατείχαν: έτσι, τα μετέφρασαν στα αραβικά, αφού σταδιακά απαγόρευσαν την ελληνική και δεν εξελληνίστηκαν οι ίδιοι, οπότε σήμερα υπάρχει μόνο το αραβικό αντίγραφο. Έτυχε απλώς τα συγγράμματα αυτά να υπάρχουν την στιγμή της αραβικής κατάκτησης, μόνο σε περιοχές που κατέλαβαν οι Άραβες. Ή πάλι, μπορεί μεν κάποια συγγράμματα να ήταν στα χέρια τόσο των Αράβων όσο και των Ρωμηών, αλλά λόγω των καταστροφών της Ρωμανίας, να καταστράφηκαν τα ελληνικά συγράμματα και να διεσώθη μόνο η αραβική μετάφραση. Δεν οφείλεται, δηλαδή, η ύπαρξη αποκλειστικά αραβικών αντίγραφων ορισμένων αρχαίων έργων, σε ενδιαφέρον των Αράβων και αδιαφορία των Ρωμηών.
Ο P. Lemerle γράφει για την περίπτωση οι Βυζαντινοί να πήραν ελληνικά βιβλία από τους Άραβες (ναι, έχει ειπωθεί κι αυτό!): «με τις σημερινές γνώσεις μας, νομίζω ότι πρέπει να απορρίψουμε χωρίς δισταγμό την υπόθεση a priori ήδη ελάχιστα αληθοφανή, ότι η διατήρηση στο γειτονικό Ισλάμ κάποιας ελληνικής παράδοσης και ελληνικών χειρογράφων προκάλεσε στο Βυζάντιο ένα είδος αναγέννησης. (...) Η Βαγδάτη μπορεί να προμηθεύτηκε μερικά κείμενα από το Βυζάντιο, (...) δεν έχουμε όμως παραδείγματα χειρογράφων που πήγαν στη βυζαντινή αυτοκρατορία από το χαλιφάτο. Με άλλα λόγια, αυτή την εποχή διαπιστώνεται μια φανερή επίδραση του αρχαίου ελληνισμού στον ισλαμισμό, αλλά δεν έχουμε κανένα σημάδι έμμεσης μετάδοσης του αρχαίου ελληνισμού στον μεσαιωνικό, βυζαντινό ελληνισμό με τη μεσολάβηση του Ισλαμ. (...) Είναι λοιπόν βέβαιο, και αυτό ακριβώς έχει σημασία για μας, ότι ο Φώτιος προμηθεύτηκε σε βυζαντινό έδαφος και διάβασε στην Κωνσταντινούπολη τα ελληνικά βιβλία που αναλύει στη Βιβλιοθήκη του. Μήπως επίσης στην Κωνσταντινούπολη ενημέρωσε, με τη βοήθεια κάποιου γραμματέα, και τη συλλογή του; Είναι πιθανό» (P. Lemerle, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, σ. 29, 34, 45).
Όπως και να ‘χει, το να ισχυρίζονται οι παγανιστές εθνικιστές, ότι οι μη ελληνόφωνοι Άραβες διέσωσαν τα ελληνικά γραπτά καλύτερα από τους ελληνόφωνους είναι τόσο αφελές, όσο να πιστεύαμε ότι τα αγγλικά κείμενα διασώζονται και διατηρούνται καλύτερα από έναν τουρκόφωνο ή σλαβόφωνο λαό παρά από έναν αγγλόφωνο λαό.
«Χωρίς το Βυζάντιο, λέει ο Gelzer (Byz. Kulturgeschichte 17), οι Άραβες θα έμεναν σχεδόν βάρβαροι, όπως ήταν στην εποχή του Μωάμεθ. Βρήκαν όμως στην Αντιόχεια, την Αλεξάνδρεια και την Εδεσσα τα ελληνικά βιβλία» (Β. Ν. Τατάκη, Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, εκδ. Εταιρίας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1977, σ. 103).
«Τουλάχιστον το 75% των γνωστών σήμερα Αρχαίων Ελλήνων κλασσικών, μάς έγιναν γνωστοί μέσω Βυζαντινών χειρογράφων» (Michael H. Harris, History of Libraries in the Western World, Scarecrow:1995., p. 77).
«Ενώ η αναγέννηση του ελληνισμού στο Βυζάντιο αγκαλιάζει, προοδευτικά και λίγο-πολύ γρήγορα, όλους τους τομείς των αρχαίων γραμμάτων στους οποίους περιλαμβάνονται και η ποίηση, το θέατρο, η ρητορική, η ιστορία κτλ., το Ισλάμ ενδιαφέρθηκε μόνο για τις θετικές επιστήμες και για τη φιλοσοφία, και μάλιστα όχι για όλη τη φιλοσοφία, παρά μόνο για την αριστοτελική λογική και για μερικές πλευρές λίγο-πολύ παραμορφωμένες του νεοπλατωνισμού. Το Ισλάμ έμεινε έτσι έξω από τον πνευματικό και τον καλλιτεχνικό κόσμο των Ελλήνων» (P. Lemerle, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, σ. 35).
Συνεπώς, αστείες και αντιεπιστημονικές οι απόψεις του τύπου, «Οι Χριστιανοί εξαφάνισαν το 99% των αρχαίων βιβλίων» ή ότι, «οι Άραβες κι όχι οι Βυζαντινοί διέσωσαν κατά κύριο λόγο τα αρχαία ελληνικά κείμενα», αυτά υποστηρίζονται μόνο από αυτούς που είναι 99 φορές προκατειλλημένοι και μια φορά αντικειμενικοί.(;)
Όπως και να έχει, το πράγμα είναι φυσιολογικά αυτό: Οι Άραβες κατακτούν την Ανατολική Μεσόγειο στα μέσα του 7ου αι.. Ώς τότε, από τον 4ο αιώνα, κυριαρχούσαν οι Χριστιανοί Ρωμηοί. Οι Χριστιανοί προηγήθηκαν κατά τρεις ολόκληρους αιώνες των Αράβων˙ συνεπώς, ό,τι αντέγραψαν οι Άραβες, καθώς και όλα όσα οι Άραβες βρήκαν και ανέγνωσαν ήταν από αντίγραφα που οι Χριστιανοί είτε αντέγραψαν και συντήρησαν πιο πριν, είτε απλώς τα άφησαν να υπάρχουν. Αν π.χ. στο διάστημα μεταξύ τετάρτου και εβδόμου αιώνα οι Χριστιανοί καίγανε όλα τα βιβλία που υπήρχαν στην ανατολική Μεσόγειο, οι Άραβες δεν θα είχαν τίποτε να αντιγράψουν, διότι απλούστατα δεν θα έβρισκαν τίποτε στις χώρες που κατέκτησαν! Ό,τι αρχαίο κείμενο είχαν οι Άραβες, προέρχεται από Χριστιανό αντιγραφέα και συλλέκτη.
Αλλά και οι λίγες περιπτώσεις, όπου έχουμε μόνο αραβικά αντίγραφα των αρχαίων συγγραμμάτων, κι όχι ελληνικά ορθόδοξα, εξηγούνται εύκολα. Τα συγκεκριμένα χειρόγραφα, βρίσκονταν τον 7ο αιώνα μόνο στις περιοχές, τις οποίες κατέκτησαν οι Άραβες. Εφόσον δεν υπήρχαν αντίγραφα αυτών των αρχαίων έργων στην ελεύθερη περιοχή της Ρωμανίας, είναι φυσικό, ότι οι Άραβες ήταν οι μόνοι που τα κατείχαν: έτσι, τα μετέφρασαν στα αραβικά, αφού σταδιακά απαγόρευσαν την ελληνική και δεν εξελληνίστηκαν οι ίδιοι, οπότε σήμερα υπάρχει μόνο το αραβικό αντίγραφο. Έτυχε απλώς τα συγγράμματα αυτά να υπάρχουν την στιγμή της αραβικής κατάκτησης, μόνο σε περιοχές που κατέλαβαν οι Άραβες. Ή πάλι, μπορεί μεν κάποια συγγράμματα να ήταν στα χέρια τόσο των Αράβων όσο και των Ρωμηών, αλλά λόγω των καταστροφών της Ρωμανίας, να καταστράφηκαν τα ελληνικά συγράμματα και να διεσώθη μόνο η αραβική μετάφραση. Δεν οφείλεται, δηλαδή, η ύπαρξη αποκλειστικά αραβικών αντίγραφων ορισμένων αρχαίων έργων, σε ενδιαφέρον των Αράβων και αδιαφορία των Ρωμηών.
Ο P. Lemerle γράφει για την περίπτωση οι Βυζαντινοί να πήραν ελληνικά βιβλία από τους Άραβες (ναι, έχει ειπωθεί κι αυτό!): «με τις σημερινές γνώσεις μας, νομίζω ότι πρέπει να απορρίψουμε χωρίς δισταγμό την υπόθεση a priori ήδη ελάχιστα αληθοφανή, ότι η διατήρηση στο γειτονικό Ισλάμ κάποιας ελληνικής παράδοσης και ελληνικών χειρογράφων προκάλεσε στο Βυζάντιο ένα είδος αναγέννησης. (...) Η Βαγδάτη μπορεί να προμηθεύτηκε μερικά κείμενα από το Βυζάντιο, (...) δεν έχουμε όμως παραδείγματα χειρογράφων που πήγαν στη βυζαντινή αυτοκρατορία από το χαλιφάτο. Με άλλα λόγια, αυτή την εποχή διαπιστώνεται μια φανερή επίδραση του αρχαίου ελληνισμού στον ισλαμισμό, αλλά δεν έχουμε κανένα σημάδι έμμεσης μετάδοσης του αρχαίου ελληνισμού στον μεσαιωνικό, βυζαντινό ελληνισμό με τη μεσολάβηση του Ισλαμ. (...) Είναι λοιπόν βέβαιο, και αυτό ακριβώς έχει σημασία για μας, ότι ο Φώτιος προμηθεύτηκε σε βυζαντινό έδαφος και διάβασε στην Κωνσταντινούπολη τα ελληνικά βιβλία που αναλύει στη Βιβλιοθήκη του. Μήπως επίσης στην Κωνσταντινούπολη ενημέρωσε, με τη βοήθεια κάποιου γραμματέα, και τη συλλογή του; Είναι πιθανό» (P. Lemerle, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, σ. 29, 34, 45).
Όπως και να ‘χει, το να ισχυρίζονται οι παγανιστές εθνικιστές, ότι οι μη ελληνόφωνοι Άραβες διέσωσαν τα ελληνικά γραπτά καλύτερα από τους ελληνόφωνους είναι τόσο αφελές, όσο να πιστεύαμε ότι τα αγγλικά κείμενα διασώζονται και διατηρούνται καλύτερα από έναν τουρκόφωνο ή σλαβόφωνο λαό παρά από έναν αγγλόφωνο λαό.
«Χωρίς το Βυζάντιο, λέει ο Gelzer (Byz. Kulturgeschichte 17), οι Άραβες θα έμεναν σχεδόν βάρβαροι, όπως ήταν στην εποχή του Μωάμεθ. Βρήκαν όμως στην Αντιόχεια, την Αλεξάνδρεια και την Εδεσσα τα ελληνικά βιβλία» (Β. Ν. Τατάκη, Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, εκδ. Εταιρίας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1977, σ. 103).
«Τουλάχιστον το 75% των γνωστών σήμερα Αρχαίων Ελλήνων κλασσικών, μάς έγιναν γνωστοί μέσω Βυζαντινών χειρογράφων» (Michael H. Harris, History of Libraries in the Western World, Scarecrow:1995., p. 77).
«Ενώ η αναγέννηση του ελληνισμού στο Βυζάντιο αγκαλιάζει, προοδευτικά και λίγο-πολύ γρήγορα, όλους τους τομείς των αρχαίων γραμμάτων στους οποίους περιλαμβάνονται και η ποίηση, το θέατρο, η ρητορική, η ιστορία κτλ., το Ισλάμ ενδιαφέρθηκε μόνο για τις θετικές επιστήμες και για τη φιλοσοφία, και μάλιστα όχι για όλη τη φιλοσοφία, παρά μόνο για την αριστοτελική λογική και για μερικές πλευρές λίγο-πολύ παραμορφωμένες του νεοπλατωνισμού. Το Ισλάμ έμεινε έτσι έξω από τον πνευματικό και τον καλλιτεχνικό κόσμο των Ελλήνων» (P. Lemerle, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, σ. 35).
Συνεπώς, αστείες και αντιεπιστημονικές οι απόψεις του τύπου, «Οι Χριστιανοί εξαφάνισαν το 99% των αρχαίων βιβλίων» ή ότι, «οι Άραβες κι όχι οι Βυζαντινοί διέσωσαν κατά κύριο λόγο τα αρχαία ελληνικά κείμενα», αυτά υποστηρίζονται μόνο από αυτούς που είναι 99 φορές προκατειλλημένοι και μια φορά αντικειμενικοί.(;)
Πηγή: ierosolymitissa.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου