18. "Οι χριστιανοί κατέσφαξαν την φιλόσοφο Υπατία, όπως το περιγράφει ένας χριστιανός, ο Σωκράτης, με υπαιτιότητα του ...«Αγίου» Κυρίλλου, επισκόπου Αλεξάνδρειας".
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Πέντε πηγές είναι βασικές.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Πέντε πηγές είναι βασικές.
α') Ο ιστοριογράφος της εποχής Σωκράτης (Εκκλησιαστική Ιστορία) έχει αυτή την εκδοχή:
7, 13 «Ο λαός της Αλεξάνδρειας ευχαριστείται με την αναταραχή περισσότερο από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος λαός: και εάν σε οποιαδήποτε στιγμή βρει μια πρόφαση, ξεσπά στις πιο ανυπόφορες υπερβολές. Διότι δεν παύει ποτέ από την αναταραχή του χωρίς αιματοχυσία».
7, 15 «Ακόμη και αυτή έπεσε θύμα της πολιτικής αντιζηλίας, που εκείνη την περίοδο επικρατούσε. Διότι, δεδομένου ότι συναντούσε συχνά τον Ορέστη, αναφέρθηκε συκοφαντικά μεταξύ του Χριστιανικού λαού, ότι αυτή ήταν που απέτρεπε τον Ορέστη από τη συμφιλίωση με τον επίσκοπο (Κύριλλο). Μερικοί από αυτούς, επομένως, έσπευσαν με άγριο και φανατικό ζήλο, του οποίου υποκινητής ήταν ένας αναγνώστης ονόματι Πέτρος, της έστησαν καρτέρι, όταν επέστρεφε σπίτι της, και σύροντάς την από την άμαξά της, την πήγαν στην εκκλησία που λέγεται Καισάρειο, όπου την έγδυσαν εντελώς και την δολοφόνησαν έπειτα με όστρακα».
5, 22 «Στην ίδια πόλη της Αλεξάνδρειας, οι αναγνώστες και οι ψάλτες επιλέγονται αδιάφορα από τους κατηχούμενους και τους πιστούς. Ενώ σε άλλες εκκλησίες, ο πιστός μόνον προάγεται σε αυτά τα αξιώματα».
β') Ο Μαλάλας (6ος αι.) γράφει (Χρονογραφία): «Τον καιρό εκείνο (επί βασιλείας Θεοδόσιου του Β') οι Αλεξανδρινοί, αφού αφέθηκαν εντελώς ελεύθεροι, συνέλαβαν και έκαψαν σε πυρά την φιλόσοφο Υπατία, που είχε μεγάλη φήμη και ήταν μεγάλης ηλικίας» («Κατ' ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν παρρησίαν λαβόντες οἱ Ἀλεξανδρεῖς φρυγάνοις ἔκαυσαν Ὑπατίαν τὴν περιβόητον φιλόσοφον»).
γ') Ο παγανιστής Δαμάσκιος (6ος αι.) αναφέρει για την Υπατία τα εξής, στο έργο του ''Ισιδώρου βίος'', που αποσπάσματά του σώζονται στο Λεξικό του Σουίδα ως εξής: «Καθώς ο Κύριλλος, επίσκοπος της αντίπαλης παράταξης, περνούσε από το σπίτι της Υπατίας συνάντησε ένα μεγάλο πλήθος στην πόρτα της, έναν κυκεώνα αλόγων και ανθρώπων. Ορισμένοι έρχονταν και ορισμένοι έφευγαν, ενώ άλλοι παρέμεναν εκεί. Ρώτησε ποιος ήταν ο σκοπός της συγκέντρωσης και γιατί γινόταν η φασαρία. Οι ακόλουθοί του απάντησαν ότι ήταν η κατοικία της φιλοσόφου Υπατίας και ότι το πλήθος είχε συγκεντρωθεί για να τη χαιρετίσει. Η πληροφορία τον πλήγωσε τόσο πολύ ώστε οργάνωσε εναντίον της μια δολοφονική επίθεση του χειρότερου είδους. Όταν η Υπατία βγήκε από το σπίτι της, μερικοί βάρβαροι που δεν φοβόντουσαν ούτε τη θεία δίκη ούτε την ανθρώπινη τιμωρία, όρμησαν ξαφνικά πάνω της και τη σκότωσαν, φέρνοντας στη χώρα τους απέραντο όνειδος και το κρίμα του αίματος ενός αθώου. Πραγματικά, η αυτοκρατορία τραυματίστηκε βαρύτατα από αυτό το γεγονός και οι δολοφόνοι θα είχαν ασφαλώς τιμωρηθεί αν ο Αιδέσιος δεν εξαγόραζε τους φίλους του αυτοκράτορα. Ο τελευταίος δεν επέβαλε ποινές (...)».
δ') Στο λήμμα Υπατία του Λεξικού του Σουίδα επίσης, που προέρχεται από τον Ονοματολόγο του Ησύχιου (6ος αι.), σε άλλη παράγραφο, αναφέρεται ως αιτία του φόνου της τα εξής: «αυτό το έπαθε λόγω του φθόνου για την υπερβολική σοφία της και μάλιστα για τα σχετικά με την αστρολογία˙ άλλοι αποδίδουν τον φόνο στον Κύριλο κι άλλοι στο έμφυτο των Αλεξανδρινών για την οχλαγωγία και την απερισκεψία».
ε') Στο Χρονικό, 84 του Ιωάννη Νικίου (7ος αι.) δίνεται μια ακόμη περιγραφή του θανάτου της: «Και μετά ένα πλήθος πιστών υπό την καθοδήγηση του Πέτρου του μάγιστου, αυτός ήταν τέλειος πιστός από κάθε άποψη στον Ιησού Χριστό, άρχισαν να ψάχνουν την ειδωλολάτρισσα (...). Και όταν έμαθαν το μέρος όπου ήταν, προχώρησαν προς αυτήν και την είδαν να κάθεται σε μια υπερυψωμένη καρέκλα. Αφού την κατέβασαν, την τράβηκαν μέχρι την μεγάλη εκκλησία που λέγεται Καισάρειον. Αυτό ήταν σε μέρες εορτής. Και της έσκισαν τα ρούχα και την έσυραν στους δρόμους ώσπου πέθανε».
στ') «Ο Δαμάσκιος αναφέρει περιληπτικά αλλά κατηγορηματικά ότι ολόκληρη η πόλη την αγαπούσε και την εκτιμούσε. Είχε επίσης δεχθεί σωρία δημοτικών διακρίσεων (βλ. Dam. frag. 102, σελ. 79.13-14 Zintzen). Ο Κύριλλος δεν μπορούσε ούτε να ονειρευτεί μια τέτοια αφοσίωση» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 169).
ζ') «Δεν υπάρχουν λόγοι για τους οποίους θα μπορούσαν να θεωρήσουν την Υπατία σύμμαχό τους οι ειδωλολατρικές ομάδες της πόλης˙ θυμόνταν την έλλειψη του ενδιαφέροντός της στην παραδοσιακή πίστη κατά τη διάρκεια των πρόσφατων αγώνων τους για τη διατήρηση της ελληνικής θρησκείας» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 170).
η') «Το γεγονός ότι οι σύμμαχοι του Ορέστη και της Υπατίας ήταν κατά βάσιν χριστιανοί περιέπλεξε την κατάσταση για τον Κύριλλο και τους κληρικούς του. Άλλωστε ο ίδιος ο Ορέστης ήταν χριστιανός και εκπρόσωπος ενός χριστιανικού κράτους, υποστηριζόταν από μέλη της χριστιανικής διανόησης της πόλης καθώς και από ένα τμήμα του χριστιανικού πληθυσμού που τον είχε υπερασπιστεί στην επίθεση των μοναχών» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 167-168).
θ') «Οι άνθρωποι του Κυρίλλου βρήκαν έναν τρόπο να απομακρύνουν την Υπατία από τον απλό κόσμο: ο Ιωάννης Νικίου αναφέρει ότι την παρουσίαζαν σαν μάγισσα και την κατηγορούσαν για το χειρότερο είδος μαγείας, τη λεγόμενη μαύρη μαγεία (...). Οι φήμες για την άσκηση μαύρης μαγείας προκάλεσαν απέραντο φόβο μεταξύ των απλών ανθρώπων, οι οποίοι συνεπώς ήταν έτοιμοι να αναλάβουν βίαιη και ανελέητη δράση εναντίον των μάγων (...). Οι εκκλησιαστικοί προπαγανδιστές κατάφεραν με αυτόν τον τρόπο να συνδέσουν μια ιστορία μαγείας με πληροφορίες για τις μαθηματικές και αστρονομικές έρευνες της Υπατίας, τα φιλοσοφικά και θρησκευτικά ενδιαφέροντά της, και τις διαδόσεις που κυκλοφορούσαν γι' αυτήν στην πόλη. Για να επιβεβαιωθούν οι πληροφορίες σχετικά με τις απαγορευμένες πρακτικές της Υπατίας, ήταν αρκετή η αναφορά στην απασχόληση του πατέρα της με την αστρολογία και τη μαγεία, τα γραπτά του για την ερμηνεία των ονείρων και τις επισκέψεις των Αλεξανδρινών αστρολόγων στο σπίτι του (...). ”Το πρώτο της θύμα ήταν ο κυβερνήτης της πόλης, ο Ορέστης”. Σαν αποτέλεσμα των μαγικών της επικλήσεων, σταμάτησε να πηγαίνει στην εκκλησία και άρχισε μια δραστήρια προσπάθεια «αθεοποίησης» των χριστιανών πιστών» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 171).
ι') «Όπως σωστά υποστηρίζει ο Ρουζέ και ορισμένοι άλλοι, ο Κύριλλος δεν μπορεί να θεωρηθεί νομικά υπεύθυνος για τον σχεδιασμό του εγκλήματος. Από το άλλο μέρος, η συμβολή του σε αυτό υπήρξε μεγάλη, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι ο φόνος σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε από τους παραβολάνους εν αγνοία του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν ο βασικός υποκινητής της εκστρατείας εναντίον της Υπατίας, υποδαυλίζοντας την προκατάληψη και την εχθρότητα εναντίον της φιλοσόφου και προκαλώντας φόβους για τις συνέπειες των υποτιθέμενων μαγικών ενεργειών της επί του επάρχου» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 182).
ια') «Τα αίτια του φόνου της Υπατίας ήταν περισσότερο πολιτικά παρά θρησκευτικά. Η Υπατία αντίθετα με άλλους παγανιστές συναδέλφους της, δεν ήταν αφοσιωμένη παγανίστρια: δεν καλλιεργούσε την νεοπλατωνική μαγεία, δεν πήγαινε στα παγανιστικά ιερά, δεν αντιδρούσε στην μετατροπή τους σε χριστιανικές εκκλησίες, δεν συμπαραστάθηκε λόγω ή έργω στους αμυνόμενους μέσα στο Σαράπειο παγανιστές και είχε πολλούς χριστιανούς ως μαθητές. Δύο από αυτούς έγιναν επίσκοποι. Ο Κύριλλος την έβλεπε ως έναν ισχυρό υποστηρικτή του έπαρχου Ορέστη (Ο Ορέστης ήταν Χριστιανός μεν, αλλά δεν του άρεσε η ανάμειξη του Κύριλλου στα πολιτικά ζητήματα· μάλιστα προστάτευσε τους Εβραίους Αλεξανδρινούς όταν ο Κύριλλος(;) τους επιτέθηκε), στη διαμάχη πολιτείας και εκκλησίας της Αλεξάνδρειας. Ο Ορέστης συνδεόταν φιλικά με την Υπατία. Μετά τη δολοφονία της Υπατίας χάθηκε ένας ισχυρός υποστηρικτής του Ορέστη. Ο φόνος της Υπατίας, ο οποίος διεπράχθη από άτομα στην υπηρεσία του Κυρίλλου, δεν έχει καμμία σχέση με την αντιπαγανιστική πολιτική που ακολούθησε ο Κύριλλος αρκετά χρόνια μετά το θάνατό της· αυτή άρχισε μετά το 420» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 194). «Η Υπατία δεν δολοφονήθηκε εξαιτίας κάποιου παγανιστικού αγώνα. Το γεγονός ότι ήταν εθνική απλώς την έκανε πιο ευάλωτη σε μια σύγκρουση που στην πραγματικότητα είχε να κάνει με την πολιτική ζωή της Αλεξάνδρειας» (Pierre Chuvin, Οι τελευταίοι Εθνικοί, εκδ. Θύραθεν, σ. 112). Καταλαβαίνει κανείς πολύ καλά, τί φθηνή (σε εύπιστους ή ημιμαθείς) προπαγάνδα κάνουν οι νεοπαγανιστές όταν αποκαλούν την Υπατία «μάρτυρα του Εθνισμού» (Βλάση Ρασσιά, Υπέρ Της Των Ελλήνων Νόσου, β' έκδοση, εκδ. Ανοιχτή πόλη, τ. 3, σ. 156) και (πάλι ο κ. Ρασσιάς) «ιερομάρτυρα»(!!).
ιβ') «Μετά την εγκληματική ενέργεια, ο Ορέστης πρέπει να ανακλήθηκε ή να υπέβαλε την παραίτησή του. Όπως και νά χει, δεν ξανακούστηκε τίποτα γι' αυτόν. Υπάρχουν λόγοι να υποθέσουμε ότι ένοιωσε αηδία για την πόλη και φοβήθηκε ότι θα είχε κι αυτός την τύχη της Υπατίας» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 176).
ιγ') «Οι μόνοι που προσπάθησαν να στρέψουν τον αυτοκράτορα εναντίον του πατριάρχη ήταν οι δημοτικοί σύμβουλοι της Αλεξάνδρειας. Ο Κύριλλος παρουσίασε το θέμα σαν πάλη εναντίον του παγανισμού, όπως τουλάχιστον ισχυρίστηκε η επίσημη εκκλησιαστική προπαγάνδα. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτό ακριβώς έκανε μπροστά στις ανώτατες αρχές, βασιζόμενοι στα γραπτά του Ιωάννη Νικίου ο οποίος στο τέλος της περιγραφής του αναφέρει ότι μετά το θάνατο της Υπατίας “όλοι υποτάχθηκαν στον πατριάρχη Κύριλλο, τον οποίο αποκαλούσαν «νέο Θεόφιλο» επειδή κατέστρεψε τα τελευταία απομεινάρια της ειδωλολατρίας στην πόλη”» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 177).
ιδ') «Μετά από επανειλημμένες αιτήσεις στην αυλή της Κωνσταντινούπολης, το δημοτικό συμβούλιο της Αλεξάνδρειας έλαβε ορισμένα μέτρα για την τιμωρία του Κυρίλλου. Στις 5 Οκτωβρίου 416 ο πραιτωριανός έπαρχος Μονάξιος, διάδοχος του Αυρηλιανού, εξέδωσε διάταγμα το οποίο αφαιρούσε από τον Κύριλλο την εξουσία του επί των ονομαζόμενων «παραβολάνων» (βλ. Θεοδοσιανό Κώδικα 16. 2, 42). Το αυτοκρατορικό διάταγμα του 416 απαγόρευσε στους παραβολάνους να εμφανίζονται σε δημόσιους χώρους ή να εισέρχονται στα κτίρια των δημοτικών συμβουλίων και δικαστηρίων˙ ο αριθμός τους μειώθηκε από 800 σε 500 και η στρατολογία νέων μελών ανατέθηκε στον έπαρχο» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος σ. 179).
ιε') Αντίθετα από ό,τι υποστηρίζουν οι νεο-δωδεκαθεϊστές, ο θάνατος της Υπατίας δεν επέφερε την παρακμή της αλεξανδρινής επιστήμης και φιλοσοφίας, η διδασκαλία των Αριστοτέλη και Πλάτωνα γνώρισε άνθιση στον 5ο και 6ο αιώνα, όπως και τα μαθηματικά κι η αστρονομία, ώς την αραβική εισβολή. Παγανιστές φιλόσοφοι της Αλεξάνδρειας από την εποχή της Υπατίας ώς την αραβική εισβολή: Αμμώνιος, Δαμάσκιος, Σιμπλίκιος, Ιωάννης Φιλόπονος, Σαραπίων, Ωραπόλλων ο Νεότερος, Αραίσκος, Ασκληπιός, Ωραπόλλωνας ο Πρεσβύτερος, Ασκληπιάδης, Ασκληπιόδοτος κ.ά. (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 194-195).
Συμπεράσματα:
1) Η ηθική αυτουργία του Κυρίλλου δεν μπορεί να αποδειχθεί, χωρίς, από την άλλη, να είμαστε εκατό τοις εκατό σίγουροι για την μη ανάμιξή του. Διότι, από τη μια δεν έχουμε μαρτυρίες από συγχρόνους του, ότι συνήργησε ή ότι προκάλεσε ή ότι ήθελε τη δολοφονία της˙ αλλά από την άλλη δεν μπορούμε να ξέρουμε τι έγινε στα παρασκήνια. Ότι ο αναγνώστης Πέτρος και οι παραβολάνοι ήταν στην υπηρεσία του Κύριλλου δεν συνεπάγεται απαραίτητα πως ενήργησαν έπειτα από εντολές ή έμμεσες παραινέσεις του προς αυτούς, διότι είναι γνωστό πως το σώμα των παραβολάνων αποτελείτο από θερμόαιμους άνδρες, έτοιμους δηλαδή να οδηγηθούν στη σύγκρουση και σε ακραίες πράξεις. Δεν είναι απαραίτητο, λοιπόν, ότι ο Κύριλλος τους έβαλε τη σκέψη να βγει από τη μέση η Υπατία: από την ίδια τους την παρορμητικότητα πολύ εύκολα θα οδηγούνταν μόνοι τους στην σκέψη να τη δολοφονήσουν. Από την άλλη πλευρά βέβαια, δεν μπορούμε να είμαστε εντελώς βέβαιοι για τον ρόλο του Κυρίλλου, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν ξέρουμε τι οδηγίες έδωσε (ή δεν έδωσε) ή τί σκέψεις είχε για την τελική επίλυση του προβλήματος.
2) Οι ιστοριογράφοι διχάζονται ως προς τα αίτια. Άλλοι μιλούν για πολιτικά αίτια, άλλοι για προσωπική διαμάχη, άλλοι για τον χαρακτήρα των Αλεξανδρινών, άλλοι στις συκοφαντίες του Κύριλλου περί μαγείας, αστρολογίας.
3) Ο Σωκράτης που ήταν σύγχρονος της Υπατίας δεν τον κατηγορεί ως σχεδιαστή του φόνου. Μπορεί αυτό να οφείλεται στο φόβο του μην τον βλάψουν οι άνθρωποι του Κυρίλλου, αν μιλούσε, αλλά μπορεί και απλώς να οφείλεται στο ότι δεν υπήρξαν αποδεικτικά στοιχεία υπέρ της ενοχής του Κυρίλλου. Όταν αποκαλεί «ντροπή για τον Κύριλλο και την Αλεξανδρινή Εκκλησία» όλα αυτά, δεν είναι αυτονόητο ότι υποννοεί πως ο Κύριλλος θέλησε ή αποδέχθηκε ή σχεδίασε το φόνο˙ μπορεί να υποννοεί ότι η όλη κατάσταση είναι κάθε άλλο παρά χριστιανική, διότι ο Κύριλλος θα έπρεπε, σύμφωνα με το Σωκράτη, να τιμωρήσει τους υπευθύνους.
4) Οι άλλοι τέσσερεις, μεταγενέστεροι, ιστοριοριογράφοι είτε δεν γνωρίζουν (Ησύχιος) τα αίτια είτε γενικόλογα μιλάνε ότι οι Αλεξανδρινοί αφέθηκαν ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν, αυτό δεν σημαίνει ό,τι ο Κύριλλος τους άφησε να κάνουν ό,τι θέλουν˙ ή πάλι, εάν αυτός τους άφησε ελεύθερους να κάνουν ό,τι θέλουν, δεν συνεπάγεται ότι γνώριζε τί θα κάνουν˙ μπορεί απλά να τους είπε «κάντε ό,τι θέλετε», δίχως να γνώριζε τί θα έκαναν, είτε τον κατηγορούν ευθέως ως σχεδιαστή του φόνου (ο παγανιστής Δαμάσκιος). Ο Ιωάννης Νικίου είναι ο μόνος που χαίρεται, αλλά δεν αποδίδει ευθύνη στον Κύριλλο, τουλάχιστον άμεση. Έχουμε, δηλαδή, τρεις διαφορετικές απόψεις. Επομένως, δεν υπήρξε πλήρης διαλεύκανση.
5) Είναι ωστόσο βέβαιο, ότι ο Κύριλλος είτε επειδή είχε τάσεις φθόνου για την δόξα της Υπατίας (βλ. παρ. δ') είτε επειδή έβλεπε την Υπατία ως κύριο σύμμαχο του έπαρχου Ορέστη στον αγώνα για πολιτική επικράτηση (βλ. παρ. α’'), διέδωσε ή δέχθηκε ή ανέχθηκε να διαδοθούν από τους βοηθούς του εναντίον της, αναληθείς και αναίσχυντες φήμες περί μαύρης μαγείας (βλ. παρ. ε'’, θ’).
6) Αλλά πάλι, ούτε τώρα μπορεί να αποδειχθεί ότι ο Κύριλλος διέδωσε αυτά τα πράγματα, εφόσον υποτεθεί ότι αυτός τα διέδωσε, με σκοπό να δολοφονηθεί η Υπατία. Πιθανότερο είναι ότι, άν τα διέδωσε, το έκανε με σκοπό να «αμαυρωθεί η φήμη» της Υπατίας και να πάψει αυτή να επηρεάζει τον κόσμο υπέρ του Ορέστη δια μέσου της φήμης της. Όχι για να την σκοτώσουν. Του αρκούσε να αμαυρωθεί η φήμη της. Κι έτσι πετύχαινε το στόχο του. Δηλαδή, σε αυτήν την περίπτωση δεν ήξερε για το σχέδιο δολοφονίας της.
7) Ο παγανιστής Δαμάσκιος δεν θεωρεί ως αιτία της δολοφονίας την θρησκεία τής Υπατίας, αλλά το φθόνο του Κυρίλλου (βλ. παρ. ε’'). Είναι ατεκμηρίωτο λοιπόν, οι νεοπαγανιστές να παρουσιάζουν την Υπατία ως μάρτυρα του Εθνισμού, δηλαδή να θεωρούν ότι η Υπατία δολοφονήθηκε απλώς επειδή ήταν παγανίστρια. Την καπηλεύονται.
8) Η Υπατία άλλωστε δεν καλλιεργούσε την παγανιστική θεουργία, δεν πήγαινε στα ιερά, είχε χριστιανούς μαθητές, δεν ήταν αντιχριστιανή, δεν αντέδρασε στην καταστροφή του Σεράπειου, και οι παγανιστές της Αλεξάνδρειας που τα θυμόντουσαν όλα αυτά, ουδέποτε ενδιαφέρθηκαν για την μοίρα της, όπως κι αυτή δεν συμμετείχε στους αγώνες τους (βλ. παρ. ζ’', ια’).
9) Το πιθανότερο αίτιο είναι μάλλον η πολιτική συμμαχία Υπατίας και Ορέστη. Αυτή έφερνε σε δύσκολη θέση τον Κύριλλο, διότι ο Ορέστης ήταν Χριστιανός και γι' αυτό δεν μπορούσε ο Κύριλλος να διαδίδει ότι ο παγανισμός επιτίθεται στον Χριστιανισμό. Τα ίδια ισχύουν και για τους «Έλληνες εθνικούς», που δεν έχουν καμμία βάση, όταν ισχυρίζονται ότι η όλη διαμάχη ήταν μεταξύ παγανισμού και Χριστιανισμού: η διαμάχη ήταν μεταξύ πολιτικής χριστιανικής εξουσίας από την μία, και εκκλησιαστικής χριστιανικής εξουσίας από την άλλη. Η Υπατία είχε την ατυχία να είναι το θύμα της διαμάχης αυτής˙ η παγανιστική της θρησκεία αναμφίβολα την έκανε ευάλωτη στις επιθέσεις του Κυρίλλου. Αλλά η ίδια ήταν σύμμαχος του χριστιανού Ορέστη. Δεν τίθεται λοιπόν θέμα θρησκευτικής αντιπαράθεσης.
10) Η «μαγεία» και η παγανιστική θρησκεία, λοιπόν, χρησιμοποιήθηκαν ως πρόσχημα, ως αφορμή. Δεν ήταν η αιτία του φόνου της.
11) Ακόμη λοιπόν κι αν δεχθούμε ότι ο Κύριλλος, όχι μόνο συκοφαντούσε την Υπατία, αλλά και ότι πρότεινε ή αποδέχθηκε ή οργάνωσε τη δολοφονία της, οι λόγοι ήταν καθαρώς προσωπικοί και πολιτικοί και ουδόλως έχουν να κάνουν με την αντιπαράθεση Χριστιανισμού-παγανισμού. Η Υπατία, άλλωστε έζησε υποδειγματική ηθική ζωή, σύμφωνα με τα χριστιανικά πρότυπα˙ έμεινε παρθένα σε όλη της την ζωή (Δαμάσκιου, Βίος Ισιδώρου). Πιθανότατα, αν η Υπατία δεν ήταν παγανίστρια, αλλα Χριστιανή και είχε φονευτεί, οι νεοπαγανιστές θα την ειρωνεύονταν και αυτήν για την παρθενικότητά της.
12) Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι η συγκάλυψη των ενόχων αποδεικνύει την ηθική ενοχή του Κυρίλλου, διότι μπορεί απλώς ο Κύριλλος να μην ήθελε να καταδικαστούν άνδρες της ασφάλειας του. Όχι να φοβόταν μήπως αποκαλυφθεί η δική του ενοχή. Αυτό συμβαίνει και στις καθημερινές διαπροσωπικές σχέσεις: συνήθως κάποιος καλύπτει και υπερασπίζεται τους φίλους του, τους δικούς του ανθρώπους, παίρνει το μέρος τους, ακόμη κι όταν αυτοί παρεκτραπούν.
13) Όταν ο Ιω. Νικίου γράφει ότι «όλοι υποτάχθηκαν στον Κύριλλο» εννοεί ότι η πολιτική εξουσία της Αλεξάνδρειας έπαψε να αντιδρά στις αυθαιρεσίες του˙ με το «όλοι» εννοεί την πολιτική εξουσία. Κι όταν γράφει, πάλι ο Νικίου, ότι τον αποκαλούσαν «Νέο Θεόφιλο», επειδή «κατέστρεψε τα απομεινάρια της ειδωλολατρίας στην πόλη», απλώς τον κολακεύουν και τον δοξάζουν, που κατάφερε και επιβλήθηκε στην πολιτική εξουσία. Άλλωστε ο Θεόφιλος ήταν συγγενής (θείος) του Κυρίλλου και είχε καταστρέψει το Σαράπειο. Ο Ιω. Νικίου είναι τόσο φανατισμένος κατά της Υπατίας, ώστε αν ήξερε ότι ο Κύριλλος είχε παρασκηνιακά δώσει εντολή να την δολοφονήσουν, θα το έλεγε ξεκάθαρα και μάλιστα με μεγάλη χαρά ή, έστω, πιο κομψά κι εμμέσως, ότι «ο αναγνώστης Πέτρος εκτελούσε διαταγές ανωτέρου του» ή ότι ήταν «έμπιστος του Κυρίλλου».
14) Ο φόνος της Υπατίας δεν είχε επίπτωση στην (παγανιστική και μη) φιλοσοφική παιδεία στην Αλεξάνδρεια˙ αυτή συνεχίστηκε ώς την αραβική κατάκτηση.
15) Πάντως, για την ιστορία ο χριστιανός ιστορικός της εποχής Σωκράτης, αφού περιγράφει τα γεγονότα, προσθέτει, δίνοντας την γνώμη των άλλων Χριστιανών: «Το γεγονός αυτό αποτελεί ντροπή και για τον Κύριλλο και για την εκκλησία της Αλεξάνδρειας. Τελείως ξένα πράγματα για όσους πιστεύουν στα λόγια του Χριστού είναι οι φόνοι οι μάχες και τα παρόμοια» (7, 15). Όταν ο Σωκράτης αποκαλεί το γεγονός «ντροπή για τον Κύριλλο» δεν υπάρχει λόγος να δεχτούμε απαραίτητα πως εννοεί ότι η ντροπή έγκειται στο ότι αυτός ήταν ο ηθικός αυτουργός και ο σχεδιαστής του εγκλήματος. Μπορεί να εννοεί ότι η «ντροπή» έγκειται στο γεγονός ότι δεν προσπάθησε να τιμωρήσει τους δράστες. Όταν επίσης αποκαλεί το γεγονός «ντροπή» για την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας (πρέπει να έχουμε υπόψη ότι «εκκλησία» σημαίνει το σύνολο των πιστών κι όχι την διοίκηση της Εκκλησίας μόνο) απλώς έχει κατά νου τον όχλο που δολοφόνησε την Υπατία˙ όχι τον (υποτιθέμενο υπαίτιο) Κύριλλο. Η δήλωση αυτή του Σωκράτη δεν αποτελεί απαραίτητα έμμεση κατηγορία πως ο Κύριλλος ήταν ο ηθικός αυτουργός του φόνου.
16) Γενικότερα, δεν μπορούμε να στηριζόμαστε τόσο εύκολα σε ιστοριογράφους που γράφουν 200 χρόνια (Ιωάννης Νικίου) ή 150 χρόνια (ο εξ Αντιοχείας Μαλάλας) μετά τα γεγονότα, τη στιγμή που έχουμε τη μαρτυρία του Σωκράτη ο οποίος έζησε την εποχή εκείνη και γνώριζε από πρώτο χέρι τα γεγονότα και την κατάσταση στην Αλεξάνδρεια.
Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, ότι τα γραφόμενα του κ. Ρασσιά, «Λίγο πριν το Πάσχα του 415, ο φανατικός αυτός ανθέλληνας, μετά από ένα γεμάτο λύσσα κήρυγμα κατά της γυναικείας φύσεως, κατά των Ελλήνων και κατά της Υπατίας ειδικότερα –η οποία είχε διαπράξει το τρομερό... έγκλημα, του να διδάσκει άνδρες και μάλιστα, μαθηματικά, τα οποία για τους εβραιοχριστιανούς ήσαν η επιστήμη των... μάγων (!) – κατόρθωσε να εξαπολύσει το μανιασμένο εκκλησίασμα σε αναζήτηση αυτού του "αντιχριστιανικού τέρατος". Ο όχλος, καθοδηγούμενος από κάποιον διάκονο Πέτρο, βρήκε την ατυχή φιλόσοφο μοναχή της στον δρόμο με έναν μόνο –κατά τραγική ειρωνία της τύχης χριστιανό μαθητή της. (...), ενώ ο Κύριλλος θα αγιοποιηθεί και αυτός (!) από της Εκκλησία για τα "κατορθώματά του" (...)» (Βλάση Ρασσιά, Υπέρ της των Ελλήνων νόσου, εκδ. Ανοιχτή Πόλη, σ. 59) είναι, απλώς, φαντασίες. Αυτή την χολυγουντιανή εκδοχή, όπου ο κακός Κύριλλος, μετά από ένα κήρυγμα μίσους, εξαπολύει το εκκλησίασμα στο... κυνήγι της Υπατίας, αλήθεια, πού την βρήκε ο κ. Ρασσιάς; Γιατί οι πηγές που υπάρχουν, μόνο κάτι τέτοιες μυθοπλασίες δεν δικαιολογούν. Λέει καμμιά πηγή ότι την ημέρα της δολοφονίας ο Κύριλλος έκανε κήρυγμα κατά Ελλήνων, κατά της γυναικείας φύσης και ειδικότερα κατά της Υπατίας εντός της εκκλησίας; Λέει καμμιά πηγή ότι ο Κύριλλος είπε την ημέρα του φόνου στο εκκλησίασμα «πηγαίνετε, βρείτε (και σφάξτε) την Υπατία»; Και βέβαια, είναι χαρακτηριστικό των «Ελλήνων εθνικών», να ισχυρίζονται πως η Εκκλησία... ανταμοίβει διαφόρους για τις υπηρεσίες τους προς αυτήν. Ο Κύριλλος έχει σπουδαίο θεολογικό έργο και γι' αυτό αγιοκατατάχθη. Μπορεί ο κ. Ρασσιάς να φέρει ως απόδειξη των ισχυρισμών του την απόφαση της αγιοκατατάξεως – ή κάποιο αντίστοιχο συνοδικό κείμενο – η οποία να λέει ρητά, ότι ο Κύριλλος αγιοκατατάχθη, επειδή (μεταξύ άλλων) «διέταξε να εξοντωθεί η Υπατία»;
7, 13 «Ο λαός της Αλεξάνδρειας ευχαριστείται με την αναταραχή περισσότερο από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος λαός: και εάν σε οποιαδήποτε στιγμή βρει μια πρόφαση, ξεσπά στις πιο ανυπόφορες υπερβολές. Διότι δεν παύει ποτέ από την αναταραχή του χωρίς αιματοχυσία».
7, 15 «Ακόμη και αυτή έπεσε θύμα της πολιτικής αντιζηλίας, που εκείνη την περίοδο επικρατούσε. Διότι, δεδομένου ότι συναντούσε συχνά τον Ορέστη, αναφέρθηκε συκοφαντικά μεταξύ του Χριστιανικού λαού, ότι αυτή ήταν που απέτρεπε τον Ορέστη από τη συμφιλίωση με τον επίσκοπο (Κύριλλο). Μερικοί από αυτούς, επομένως, έσπευσαν με άγριο και φανατικό ζήλο, του οποίου υποκινητής ήταν ένας αναγνώστης ονόματι Πέτρος, της έστησαν καρτέρι, όταν επέστρεφε σπίτι της, και σύροντάς την από την άμαξά της, την πήγαν στην εκκλησία που λέγεται Καισάρειο, όπου την έγδυσαν εντελώς και την δολοφόνησαν έπειτα με όστρακα».
5, 22 «Στην ίδια πόλη της Αλεξάνδρειας, οι αναγνώστες και οι ψάλτες επιλέγονται αδιάφορα από τους κατηχούμενους και τους πιστούς. Ενώ σε άλλες εκκλησίες, ο πιστός μόνον προάγεται σε αυτά τα αξιώματα».
β') Ο Μαλάλας (6ος αι.) γράφει (Χρονογραφία): «Τον καιρό εκείνο (επί βασιλείας Θεοδόσιου του Β') οι Αλεξανδρινοί, αφού αφέθηκαν εντελώς ελεύθεροι, συνέλαβαν και έκαψαν σε πυρά την φιλόσοφο Υπατία, που είχε μεγάλη φήμη και ήταν μεγάλης ηλικίας» («Κατ' ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν παρρησίαν λαβόντες οἱ Ἀλεξανδρεῖς φρυγάνοις ἔκαυσαν Ὑπατίαν τὴν περιβόητον φιλόσοφον»).
γ') Ο παγανιστής Δαμάσκιος (6ος αι.) αναφέρει για την Υπατία τα εξής, στο έργο του ''Ισιδώρου βίος'', που αποσπάσματά του σώζονται στο Λεξικό του Σουίδα ως εξής: «Καθώς ο Κύριλλος, επίσκοπος της αντίπαλης παράταξης, περνούσε από το σπίτι της Υπατίας συνάντησε ένα μεγάλο πλήθος στην πόρτα της, έναν κυκεώνα αλόγων και ανθρώπων. Ορισμένοι έρχονταν και ορισμένοι έφευγαν, ενώ άλλοι παρέμεναν εκεί. Ρώτησε ποιος ήταν ο σκοπός της συγκέντρωσης και γιατί γινόταν η φασαρία. Οι ακόλουθοί του απάντησαν ότι ήταν η κατοικία της φιλοσόφου Υπατίας και ότι το πλήθος είχε συγκεντρωθεί για να τη χαιρετίσει. Η πληροφορία τον πλήγωσε τόσο πολύ ώστε οργάνωσε εναντίον της μια δολοφονική επίθεση του χειρότερου είδους. Όταν η Υπατία βγήκε από το σπίτι της, μερικοί βάρβαροι που δεν φοβόντουσαν ούτε τη θεία δίκη ούτε την ανθρώπινη τιμωρία, όρμησαν ξαφνικά πάνω της και τη σκότωσαν, φέρνοντας στη χώρα τους απέραντο όνειδος και το κρίμα του αίματος ενός αθώου. Πραγματικά, η αυτοκρατορία τραυματίστηκε βαρύτατα από αυτό το γεγονός και οι δολοφόνοι θα είχαν ασφαλώς τιμωρηθεί αν ο Αιδέσιος δεν εξαγόραζε τους φίλους του αυτοκράτορα. Ο τελευταίος δεν επέβαλε ποινές (...)».
δ') Στο λήμμα Υπατία του Λεξικού του Σουίδα επίσης, που προέρχεται από τον Ονοματολόγο του Ησύχιου (6ος αι.), σε άλλη παράγραφο, αναφέρεται ως αιτία του φόνου της τα εξής: «αυτό το έπαθε λόγω του φθόνου για την υπερβολική σοφία της και μάλιστα για τα σχετικά με την αστρολογία˙ άλλοι αποδίδουν τον φόνο στον Κύριλο κι άλλοι στο έμφυτο των Αλεξανδρινών για την οχλαγωγία και την απερισκεψία».
ε') Στο Χρονικό, 84 του Ιωάννη Νικίου (7ος αι.) δίνεται μια ακόμη περιγραφή του θανάτου της: «Και μετά ένα πλήθος πιστών υπό την καθοδήγηση του Πέτρου του μάγιστου, αυτός ήταν τέλειος πιστός από κάθε άποψη στον Ιησού Χριστό, άρχισαν να ψάχνουν την ειδωλολάτρισσα (...). Και όταν έμαθαν το μέρος όπου ήταν, προχώρησαν προς αυτήν και την είδαν να κάθεται σε μια υπερυψωμένη καρέκλα. Αφού την κατέβασαν, την τράβηκαν μέχρι την μεγάλη εκκλησία που λέγεται Καισάρειον. Αυτό ήταν σε μέρες εορτής. Και της έσκισαν τα ρούχα και την έσυραν στους δρόμους ώσπου πέθανε».
στ') «Ο Δαμάσκιος αναφέρει περιληπτικά αλλά κατηγορηματικά ότι ολόκληρη η πόλη την αγαπούσε και την εκτιμούσε. Είχε επίσης δεχθεί σωρία δημοτικών διακρίσεων (βλ. Dam. frag. 102, σελ. 79.13-14 Zintzen). Ο Κύριλλος δεν μπορούσε ούτε να ονειρευτεί μια τέτοια αφοσίωση» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 169).
ζ') «Δεν υπάρχουν λόγοι για τους οποίους θα μπορούσαν να θεωρήσουν την Υπατία σύμμαχό τους οι ειδωλολατρικές ομάδες της πόλης˙ θυμόνταν την έλλειψη του ενδιαφέροντός της στην παραδοσιακή πίστη κατά τη διάρκεια των πρόσφατων αγώνων τους για τη διατήρηση της ελληνικής θρησκείας» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 170).
η') «Το γεγονός ότι οι σύμμαχοι του Ορέστη και της Υπατίας ήταν κατά βάσιν χριστιανοί περιέπλεξε την κατάσταση για τον Κύριλλο και τους κληρικούς του. Άλλωστε ο ίδιος ο Ορέστης ήταν χριστιανός και εκπρόσωπος ενός χριστιανικού κράτους, υποστηριζόταν από μέλη της χριστιανικής διανόησης της πόλης καθώς και από ένα τμήμα του χριστιανικού πληθυσμού που τον είχε υπερασπιστεί στην επίθεση των μοναχών» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 167-168).
θ') «Οι άνθρωποι του Κυρίλλου βρήκαν έναν τρόπο να απομακρύνουν την Υπατία από τον απλό κόσμο: ο Ιωάννης Νικίου αναφέρει ότι την παρουσίαζαν σαν μάγισσα και την κατηγορούσαν για το χειρότερο είδος μαγείας, τη λεγόμενη μαύρη μαγεία (...). Οι φήμες για την άσκηση μαύρης μαγείας προκάλεσαν απέραντο φόβο μεταξύ των απλών ανθρώπων, οι οποίοι συνεπώς ήταν έτοιμοι να αναλάβουν βίαιη και ανελέητη δράση εναντίον των μάγων (...). Οι εκκλησιαστικοί προπαγανδιστές κατάφεραν με αυτόν τον τρόπο να συνδέσουν μια ιστορία μαγείας με πληροφορίες για τις μαθηματικές και αστρονομικές έρευνες της Υπατίας, τα φιλοσοφικά και θρησκευτικά ενδιαφέροντά της, και τις διαδόσεις που κυκλοφορούσαν γι' αυτήν στην πόλη. Για να επιβεβαιωθούν οι πληροφορίες σχετικά με τις απαγορευμένες πρακτικές της Υπατίας, ήταν αρκετή η αναφορά στην απασχόληση του πατέρα της με την αστρολογία και τη μαγεία, τα γραπτά του για την ερμηνεία των ονείρων και τις επισκέψεις των Αλεξανδρινών αστρολόγων στο σπίτι του (...). ”Το πρώτο της θύμα ήταν ο κυβερνήτης της πόλης, ο Ορέστης”. Σαν αποτέλεσμα των μαγικών της επικλήσεων, σταμάτησε να πηγαίνει στην εκκλησία και άρχισε μια δραστήρια προσπάθεια «αθεοποίησης» των χριστιανών πιστών» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 171).
ι') «Όπως σωστά υποστηρίζει ο Ρουζέ και ορισμένοι άλλοι, ο Κύριλλος δεν μπορεί να θεωρηθεί νομικά υπεύθυνος για τον σχεδιασμό του εγκλήματος. Από το άλλο μέρος, η συμβολή του σε αυτό υπήρξε μεγάλη, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι ο φόνος σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε από τους παραβολάνους εν αγνοία του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν ο βασικός υποκινητής της εκστρατείας εναντίον της Υπατίας, υποδαυλίζοντας την προκατάληψη και την εχθρότητα εναντίον της φιλοσόφου και προκαλώντας φόβους για τις συνέπειες των υποτιθέμενων μαγικών ενεργειών της επί του επάρχου» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 182).
ια') «Τα αίτια του φόνου της Υπατίας ήταν περισσότερο πολιτικά παρά θρησκευτικά. Η Υπατία αντίθετα με άλλους παγανιστές συναδέλφους της, δεν ήταν αφοσιωμένη παγανίστρια: δεν καλλιεργούσε την νεοπλατωνική μαγεία, δεν πήγαινε στα παγανιστικά ιερά, δεν αντιδρούσε στην μετατροπή τους σε χριστιανικές εκκλησίες, δεν συμπαραστάθηκε λόγω ή έργω στους αμυνόμενους μέσα στο Σαράπειο παγανιστές και είχε πολλούς χριστιανούς ως μαθητές. Δύο από αυτούς έγιναν επίσκοποι. Ο Κύριλλος την έβλεπε ως έναν ισχυρό υποστηρικτή του έπαρχου Ορέστη (Ο Ορέστης ήταν Χριστιανός μεν, αλλά δεν του άρεσε η ανάμειξη του Κύριλλου στα πολιτικά ζητήματα· μάλιστα προστάτευσε τους Εβραίους Αλεξανδρινούς όταν ο Κύριλλος(;) τους επιτέθηκε), στη διαμάχη πολιτείας και εκκλησίας της Αλεξάνδρειας. Ο Ορέστης συνδεόταν φιλικά με την Υπατία. Μετά τη δολοφονία της Υπατίας χάθηκε ένας ισχυρός υποστηρικτής του Ορέστη. Ο φόνος της Υπατίας, ο οποίος διεπράχθη από άτομα στην υπηρεσία του Κυρίλλου, δεν έχει καμμία σχέση με την αντιπαγανιστική πολιτική που ακολούθησε ο Κύριλλος αρκετά χρόνια μετά το θάνατό της· αυτή άρχισε μετά το 420» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 194). «Η Υπατία δεν δολοφονήθηκε εξαιτίας κάποιου παγανιστικού αγώνα. Το γεγονός ότι ήταν εθνική απλώς την έκανε πιο ευάλωτη σε μια σύγκρουση που στην πραγματικότητα είχε να κάνει με την πολιτική ζωή της Αλεξάνδρειας» (Pierre Chuvin, Οι τελευταίοι Εθνικοί, εκδ. Θύραθεν, σ. 112). Καταλαβαίνει κανείς πολύ καλά, τί φθηνή (σε εύπιστους ή ημιμαθείς) προπαγάνδα κάνουν οι νεοπαγανιστές όταν αποκαλούν την Υπατία «μάρτυρα του Εθνισμού» (Βλάση Ρασσιά, Υπέρ Της Των Ελλήνων Νόσου, β' έκδοση, εκδ. Ανοιχτή πόλη, τ. 3, σ. 156) και (πάλι ο κ. Ρασσιάς) «ιερομάρτυρα»(!!).
ιβ') «Μετά την εγκληματική ενέργεια, ο Ορέστης πρέπει να ανακλήθηκε ή να υπέβαλε την παραίτησή του. Όπως και νά χει, δεν ξανακούστηκε τίποτα γι' αυτόν. Υπάρχουν λόγοι να υποθέσουμε ότι ένοιωσε αηδία για την πόλη και φοβήθηκε ότι θα είχε κι αυτός την τύχη της Υπατίας» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 176).
ιγ') «Οι μόνοι που προσπάθησαν να στρέψουν τον αυτοκράτορα εναντίον του πατριάρχη ήταν οι δημοτικοί σύμβουλοι της Αλεξάνδρειας. Ο Κύριλλος παρουσίασε το θέμα σαν πάλη εναντίον του παγανισμού, όπως τουλάχιστον ισχυρίστηκε η επίσημη εκκλησιαστική προπαγάνδα. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτό ακριβώς έκανε μπροστά στις ανώτατες αρχές, βασιζόμενοι στα γραπτά του Ιωάννη Νικίου ο οποίος στο τέλος της περιγραφής του αναφέρει ότι μετά το θάνατο της Υπατίας “όλοι υποτάχθηκαν στον πατριάρχη Κύριλλο, τον οποίο αποκαλούσαν «νέο Θεόφιλο» επειδή κατέστρεψε τα τελευταία απομεινάρια της ειδωλολατρίας στην πόλη”» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 177).
ιδ') «Μετά από επανειλημμένες αιτήσεις στην αυλή της Κωνσταντινούπολης, το δημοτικό συμβούλιο της Αλεξάνδρειας έλαβε ορισμένα μέτρα για την τιμωρία του Κυρίλλου. Στις 5 Οκτωβρίου 416 ο πραιτωριανός έπαρχος Μονάξιος, διάδοχος του Αυρηλιανού, εξέδωσε διάταγμα το οποίο αφαιρούσε από τον Κύριλλο την εξουσία του επί των ονομαζόμενων «παραβολάνων» (βλ. Θεοδοσιανό Κώδικα 16. 2, 42). Το αυτοκρατορικό διάταγμα του 416 απαγόρευσε στους παραβολάνους να εμφανίζονται σε δημόσιους χώρους ή να εισέρχονται στα κτίρια των δημοτικών συμβουλίων και δικαστηρίων˙ ο αριθμός τους μειώθηκε από 800 σε 500 και η στρατολογία νέων μελών ανατέθηκε στον έπαρχο» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος σ. 179).
ιε') Αντίθετα από ό,τι υποστηρίζουν οι νεο-δωδεκαθεϊστές, ο θάνατος της Υπατίας δεν επέφερε την παρακμή της αλεξανδρινής επιστήμης και φιλοσοφίας, η διδασκαλία των Αριστοτέλη και Πλάτωνα γνώρισε άνθιση στον 5ο και 6ο αιώνα, όπως και τα μαθηματικά κι η αστρονομία, ώς την αραβική εισβολή. Παγανιστές φιλόσοφοι της Αλεξάνδρειας από την εποχή της Υπατίας ώς την αραβική εισβολή: Αμμώνιος, Δαμάσκιος, Σιμπλίκιος, Ιωάννης Φιλόπονος, Σαραπίων, Ωραπόλλων ο Νεότερος, Αραίσκος, Ασκληπιός, Ωραπόλλωνας ο Πρεσβύτερος, Ασκληπιάδης, Ασκληπιόδοτος κ.ά. (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 194-195).
Συμπεράσματα:
1) Η ηθική αυτουργία του Κυρίλλου δεν μπορεί να αποδειχθεί, χωρίς, από την άλλη, να είμαστε εκατό τοις εκατό σίγουροι για την μη ανάμιξή του. Διότι, από τη μια δεν έχουμε μαρτυρίες από συγχρόνους του, ότι συνήργησε ή ότι προκάλεσε ή ότι ήθελε τη δολοφονία της˙ αλλά από την άλλη δεν μπορούμε να ξέρουμε τι έγινε στα παρασκήνια. Ότι ο αναγνώστης Πέτρος και οι παραβολάνοι ήταν στην υπηρεσία του Κύριλλου δεν συνεπάγεται απαραίτητα πως ενήργησαν έπειτα από εντολές ή έμμεσες παραινέσεις του προς αυτούς, διότι είναι γνωστό πως το σώμα των παραβολάνων αποτελείτο από θερμόαιμους άνδρες, έτοιμους δηλαδή να οδηγηθούν στη σύγκρουση και σε ακραίες πράξεις. Δεν είναι απαραίτητο, λοιπόν, ότι ο Κύριλλος τους έβαλε τη σκέψη να βγει από τη μέση η Υπατία: από την ίδια τους την παρορμητικότητα πολύ εύκολα θα οδηγούνταν μόνοι τους στην σκέψη να τη δολοφονήσουν. Από την άλλη πλευρά βέβαια, δεν μπορούμε να είμαστε εντελώς βέβαιοι για τον ρόλο του Κυρίλλου, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν ξέρουμε τι οδηγίες έδωσε (ή δεν έδωσε) ή τί σκέψεις είχε για την τελική επίλυση του προβλήματος.
2) Οι ιστοριογράφοι διχάζονται ως προς τα αίτια. Άλλοι μιλούν για πολιτικά αίτια, άλλοι για προσωπική διαμάχη, άλλοι για τον χαρακτήρα των Αλεξανδρινών, άλλοι στις συκοφαντίες του Κύριλλου περί μαγείας, αστρολογίας.
3) Ο Σωκράτης που ήταν σύγχρονος της Υπατίας δεν τον κατηγορεί ως σχεδιαστή του φόνου. Μπορεί αυτό να οφείλεται στο φόβο του μην τον βλάψουν οι άνθρωποι του Κυρίλλου, αν μιλούσε, αλλά μπορεί και απλώς να οφείλεται στο ότι δεν υπήρξαν αποδεικτικά στοιχεία υπέρ της ενοχής του Κυρίλλου. Όταν αποκαλεί «ντροπή για τον Κύριλλο και την Αλεξανδρινή Εκκλησία» όλα αυτά, δεν είναι αυτονόητο ότι υποννοεί πως ο Κύριλλος θέλησε ή αποδέχθηκε ή σχεδίασε το φόνο˙ μπορεί να υποννοεί ότι η όλη κατάσταση είναι κάθε άλλο παρά χριστιανική, διότι ο Κύριλλος θα έπρεπε, σύμφωνα με το Σωκράτη, να τιμωρήσει τους υπευθύνους.
4) Οι άλλοι τέσσερεις, μεταγενέστεροι, ιστοριοριογράφοι είτε δεν γνωρίζουν (Ησύχιος) τα αίτια είτε γενικόλογα μιλάνε ότι οι Αλεξανδρινοί αφέθηκαν ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν, αυτό δεν σημαίνει ό,τι ο Κύριλλος τους άφησε να κάνουν ό,τι θέλουν˙ ή πάλι, εάν αυτός τους άφησε ελεύθερους να κάνουν ό,τι θέλουν, δεν συνεπάγεται ότι γνώριζε τί θα κάνουν˙ μπορεί απλά να τους είπε «κάντε ό,τι θέλετε», δίχως να γνώριζε τί θα έκαναν, είτε τον κατηγορούν ευθέως ως σχεδιαστή του φόνου (ο παγανιστής Δαμάσκιος). Ο Ιωάννης Νικίου είναι ο μόνος που χαίρεται, αλλά δεν αποδίδει ευθύνη στον Κύριλλο, τουλάχιστον άμεση. Έχουμε, δηλαδή, τρεις διαφορετικές απόψεις. Επομένως, δεν υπήρξε πλήρης διαλεύκανση.
5) Είναι ωστόσο βέβαιο, ότι ο Κύριλλος είτε επειδή είχε τάσεις φθόνου για την δόξα της Υπατίας (βλ. παρ. δ') είτε επειδή έβλεπε την Υπατία ως κύριο σύμμαχο του έπαρχου Ορέστη στον αγώνα για πολιτική επικράτηση (βλ. παρ. α’'), διέδωσε ή δέχθηκε ή ανέχθηκε να διαδοθούν από τους βοηθούς του εναντίον της, αναληθείς και αναίσχυντες φήμες περί μαύρης μαγείας (βλ. παρ. ε'’, θ’).
6) Αλλά πάλι, ούτε τώρα μπορεί να αποδειχθεί ότι ο Κύριλλος διέδωσε αυτά τα πράγματα, εφόσον υποτεθεί ότι αυτός τα διέδωσε, με σκοπό να δολοφονηθεί η Υπατία. Πιθανότερο είναι ότι, άν τα διέδωσε, το έκανε με σκοπό να «αμαυρωθεί η φήμη» της Υπατίας και να πάψει αυτή να επηρεάζει τον κόσμο υπέρ του Ορέστη δια μέσου της φήμης της. Όχι για να την σκοτώσουν. Του αρκούσε να αμαυρωθεί η φήμη της. Κι έτσι πετύχαινε το στόχο του. Δηλαδή, σε αυτήν την περίπτωση δεν ήξερε για το σχέδιο δολοφονίας της.
7) Ο παγανιστής Δαμάσκιος δεν θεωρεί ως αιτία της δολοφονίας την θρησκεία τής Υπατίας, αλλά το φθόνο του Κυρίλλου (βλ. παρ. ε’'). Είναι ατεκμηρίωτο λοιπόν, οι νεοπαγανιστές να παρουσιάζουν την Υπατία ως μάρτυρα του Εθνισμού, δηλαδή να θεωρούν ότι η Υπατία δολοφονήθηκε απλώς επειδή ήταν παγανίστρια. Την καπηλεύονται.
8) Η Υπατία άλλωστε δεν καλλιεργούσε την παγανιστική θεουργία, δεν πήγαινε στα ιερά, είχε χριστιανούς μαθητές, δεν ήταν αντιχριστιανή, δεν αντέδρασε στην καταστροφή του Σεράπειου, και οι παγανιστές της Αλεξάνδρειας που τα θυμόντουσαν όλα αυτά, ουδέποτε ενδιαφέρθηκαν για την μοίρα της, όπως κι αυτή δεν συμμετείχε στους αγώνες τους (βλ. παρ. ζ’', ια’).
9) Το πιθανότερο αίτιο είναι μάλλον η πολιτική συμμαχία Υπατίας και Ορέστη. Αυτή έφερνε σε δύσκολη θέση τον Κύριλλο, διότι ο Ορέστης ήταν Χριστιανός και γι' αυτό δεν μπορούσε ο Κύριλλος να διαδίδει ότι ο παγανισμός επιτίθεται στον Χριστιανισμό. Τα ίδια ισχύουν και για τους «Έλληνες εθνικούς», που δεν έχουν καμμία βάση, όταν ισχυρίζονται ότι η όλη διαμάχη ήταν μεταξύ παγανισμού και Χριστιανισμού: η διαμάχη ήταν μεταξύ πολιτικής χριστιανικής εξουσίας από την μία, και εκκλησιαστικής χριστιανικής εξουσίας από την άλλη. Η Υπατία είχε την ατυχία να είναι το θύμα της διαμάχης αυτής˙ η παγανιστική της θρησκεία αναμφίβολα την έκανε ευάλωτη στις επιθέσεις του Κυρίλλου. Αλλά η ίδια ήταν σύμμαχος του χριστιανού Ορέστη. Δεν τίθεται λοιπόν θέμα θρησκευτικής αντιπαράθεσης.
10) Η «μαγεία» και η παγανιστική θρησκεία, λοιπόν, χρησιμοποιήθηκαν ως πρόσχημα, ως αφορμή. Δεν ήταν η αιτία του φόνου της.
11) Ακόμη λοιπόν κι αν δεχθούμε ότι ο Κύριλλος, όχι μόνο συκοφαντούσε την Υπατία, αλλά και ότι πρότεινε ή αποδέχθηκε ή οργάνωσε τη δολοφονία της, οι λόγοι ήταν καθαρώς προσωπικοί και πολιτικοί και ουδόλως έχουν να κάνουν με την αντιπαράθεση Χριστιανισμού-παγανισμού. Η Υπατία, άλλωστε έζησε υποδειγματική ηθική ζωή, σύμφωνα με τα χριστιανικά πρότυπα˙ έμεινε παρθένα σε όλη της την ζωή (Δαμάσκιου, Βίος Ισιδώρου). Πιθανότατα, αν η Υπατία δεν ήταν παγανίστρια, αλλα Χριστιανή και είχε φονευτεί, οι νεοπαγανιστές θα την ειρωνεύονταν και αυτήν για την παρθενικότητά της.
12) Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι η συγκάλυψη των ενόχων αποδεικνύει την ηθική ενοχή του Κυρίλλου, διότι μπορεί απλώς ο Κύριλλος να μην ήθελε να καταδικαστούν άνδρες της ασφάλειας του. Όχι να φοβόταν μήπως αποκαλυφθεί η δική του ενοχή. Αυτό συμβαίνει και στις καθημερινές διαπροσωπικές σχέσεις: συνήθως κάποιος καλύπτει και υπερασπίζεται τους φίλους του, τους δικούς του ανθρώπους, παίρνει το μέρος τους, ακόμη κι όταν αυτοί παρεκτραπούν.
13) Όταν ο Ιω. Νικίου γράφει ότι «όλοι υποτάχθηκαν στον Κύριλλο» εννοεί ότι η πολιτική εξουσία της Αλεξάνδρειας έπαψε να αντιδρά στις αυθαιρεσίες του˙ με το «όλοι» εννοεί την πολιτική εξουσία. Κι όταν γράφει, πάλι ο Νικίου, ότι τον αποκαλούσαν «Νέο Θεόφιλο», επειδή «κατέστρεψε τα απομεινάρια της ειδωλολατρίας στην πόλη», απλώς τον κολακεύουν και τον δοξάζουν, που κατάφερε και επιβλήθηκε στην πολιτική εξουσία. Άλλωστε ο Θεόφιλος ήταν συγγενής (θείος) του Κυρίλλου και είχε καταστρέψει το Σαράπειο. Ο Ιω. Νικίου είναι τόσο φανατισμένος κατά της Υπατίας, ώστε αν ήξερε ότι ο Κύριλλος είχε παρασκηνιακά δώσει εντολή να την δολοφονήσουν, θα το έλεγε ξεκάθαρα και μάλιστα με μεγάλη χαρά ή, έστω, πιο κομψά κι εμμέσως, ότι «ο αναγνώστης Πέτρος εκτελούσε διαταγές ανωτέρου του» ή ότι ήταν «έμπιστος του Κυρίλλου».
14) Ο φόνος της Υπατίας δεν είχε επίπτωση στην (παγανιστική και μη) φιλοσοφική παιδεία στην Αλεξάνδρεια˙ αυτή συνεχίστηκε ώς την αραβική κατάκτηση.
15) Πάντως, για την ιστορία ο χριστιανός ιστορικός της εποχής Σωκράτης, αφού περιγράφει τα γεγονότα, προσθέτει, δίνοντας την γνώμη των άλλων Χριστιανών: «Το γεγονός αυτό αποτελεί ντροπή και για τον Κύριλλο και για την εκκλησία της Αλεξάνδρειας. Τελείως ξένα πράγματα για όσους πιστεύουν στα λόγια του Χριστού είναι οι φόνοι οι μάχες και τα παρόμοια» (7, 15). Όταν ο Σωκράτης αποκαλεί το γεγονός «ντροπή για τον Κύριλλο» δεν υπάρχει λόγος να δεχτούμε απαραίτητα πως εννοεί ότι η ντροπή έγκειται στο ότι αυτός ήταν ο ηθικός αυτουργός και ο σχεδιαστής του εγκλήματος. Μπορεί να εννοεί ότι η «ντροπή» έγκειται στο γεγονός ότι δεν προσπάθησε να τιμωρήσει τους δράστες. Όταν επίσης αποκαλεί το γεγονός «ντροπή» για την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας (πρέπει να έχουμε υπόψη ότι «εκκλησία» σημαίνει το σύνολο των πιστών κι όχι την διοίκηση της Εκκλησίας μόνο) απλώς έχει κατά νου τον όχλο που δολοφόνησε την Υπατία˙ όχι τον (υποτιθέμενο υπαίτιο) Κύριλλο. Η δήλωση αυτή του Σωκράτη δεν αποτελεί απαραίτητα έμμεση κατηγορία πως ο Κύριλλος ήταν ο ηθικός αυτουργός του φόνου.
16) Γενικότερα, δεν μπορούμε να στηριζόμαστε τόσο εύκολα σε ιστοριογράφους που γράφουν 200 χρόνια (Ιωάννης Νικίου) ή 150 χρόνια (ο εξ Αντιοχείας Μαλάλας) μετά τα γεγονότα, τη στιγμή που έχουμε τη μαρτυρία του Σωκράτη ο οποίος έζησε την εποχή εκείνη και γνώριζε από πρώτο χέρι τα γεγονότα και την κατάσταση στην Αλεξάνδρεια.
Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, ότι τα γραφόμενα του κ. Ρασσιά, «Λίγο πριν το Πάσχα του 415, ο φανατικός αυτός ανθέλληνας, μετά από ένα γεμάτο λύσσα κήρυγμα κατά της γυναικείας φύσεως, κατά των Ελλήνων και κατά της Υπατίας ειδικότερα –η οποία είχε διαπράξει το τρομερό... έγκλημα, του να διδάσκει άνδρες και μάλιστα, μαθηματικά, τα οποία για τους εβραιοχριστιανούς ήσαν η επιστήμη των... μάγων (!) – κατόρθωσε να εξαπολύσει το μανιασμένο εκκλησίασμα σε αναζήτηση αυτού του "αντιχριστιανικού τέρατος". Ο όχλος, καθοδηγούμενος από κάποιον διάκονο Πέτρο, βρήκε την ατυχή φιλόσοφο μοναχή της στον δρόμο με έναν μόνο –κατά τραγική ειρωνία της τύχης χριστιανό μαθητή της. (...), ενώ ο Κύριλλος θα αγιοποιηθεί και αυτός (!) από της Εκκλησία για τα "κατορθώματά του" (...)» (Βλάση Ρασσιά, Υπέρ της των Ελλήνων νόσου, εκδ. Ανοιχτή Πόλη, σ. 59) είναι, απλώς, φαντασίες. Αυτή την χολυγουντιανή εκδοχή, όπου ο κακός Κύριλλος, μετά από ένα κήρυγμα μίσους, εξαπολύει το εκκλησίασμα στο... κυνήγι της Υπατίας, αλήθεια, πού την βρήκε ο κ. Ρασσιάς; Γιατί οι πηγές που υπάρχουν, μόνο κάτι τέτοιες μυθοπλασίες δεν δικαιολογούν. Λέει καμμιά πηγή ότι την ημέρα της δολοφονίας ο Κύριλλος έκανε κήρυγμα κατά Ελλήνων, κατά της γυναικείας φύσης και ειδικότερα κατά της Υπατίας εντός της εκκλησίας; Λέει καμμιά πηγή ότι ο Κύριλλος είπε την ημέρα του φόνου στο εκκλησίασμα «πηγαίνετε, βρείτε (και σφάξτε) την Υπατία»; Και βέβαια, είναι χαρακτηριστικό των «Ελλήνων εθνικών», να ισχυρίζονται πως η Εκκλησία... ανταμοίβει διαφόρους για τις υπηρεσίες τους προς αυτήν. Ο Κύριλλος έχει σπουδαίο θεολογικό έργο και γι' αυτό αγιοκατατάχθη. Μπορεί ο κ. Ρασσιάς να φέρει ως απόδειξη των ισχυρισμών του την απόφαση της αγιοκατατάξεως – ή κάποιο αντίστοιχο συνοδικό κείμενο – η οποία να λέει ρητά, ότι ο Κύριλλος αγιοκατατάχθη, επειδή (μεταξύ άλλων) «διέταξε να εξοντωθεί η Υπατία»;
Τέλος, φυσικά και δεν περιμέναμε να γνωρίζουν οι «Έλληνες εθνικοί» για τη διάκριση που έκαναν... οι «εβραιοχριστιανοί» (!) μεταξύ «γεωμετρικής τέχνης», δηλ. μαθηματικών και «μαθηματικής τέχνης», δηλαδή απόκρυφης, μαγικής αριθμητικής. Βέβαια ο κ. Ρασσιάς έβαλε νερό στο κρασί του: «Για την άμεση ηθική αυτουργία ή όχι του Κυρίλλου στο τρομερό αυτό έγκλημα έχει βεβαίως γίνει συζήτηση μεγάλη, με διάφορα επιχειρήματα από τις δύο πλευρές, που δεν είναι του παρόντος να αναπτυχθούν, ώστε το ζήτημα να μένει (όπως και σε άλλες περιπτώσεις) εσαεί μετέωρο προ όφελος των απατεώνων και των εγκληματιών» (Μια Ιστορία Αγάπης, τ. Β’, σ. 54), δίχως βέβαια να... αποφύγει να βρίσει όσους διαφωνούν μαζί του. «Εσαεί μετέωρο», πάει να πει (αν συνυπολογίσουμε ότι η Υπατία αποδεδειγμένα δεν ήταν "μάρτυρας του Εθνισμού") «ουδέν εποιήσατε». Και κάτι τελευταίο για το θλιβερό αυτό γεγονός: «έχουμε εξακριβώσει ότι η φιλόσοφος γεννήθηκε γύρω στο 335 μ.Χ. και όχι γύρω στο 370. Όταν πέθανε το 415 είχε αρκετά προχωρημένη ηλικία – ήταν περίπου 60 χρονών. Ετσι φαίνεται ότι δεν υπάρχει λογική βάση για την εικόνα της Υπατίας, την ώρα του φρικτού θανάτου της, σαν μιας νέας κοπέλας με κορμί αντάξιο της Αφροδίτης, που θα μπορούσε να κεντρίσει το σαδισμό και τον πόθο των δολοφόνων της» (M. Dzielska, Υπατία η Αλεξανδρινή, εκδ. Ενάλιος, σ. 189). Αυτό το τελευταίο αναφέρθηκε ως απάντηση σ' εκείνους, οι οποίοι πιστεύουν ότι οι δολοφόνοι της την έσφαξαν... λόγω σεξουαλικής πείνας.
Πηγή: ierosolymitissa.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου