Σκοτεινά σημεία της Αρχαιοελληνικής θρησκείας...

Εισαγωγικά: Μια πολύ διαφωτιστική εισήγηση

Όπως είναι γνωστό, στη χώρα μας έχει εμφανισθεί τα τελευταία χρόνια το κίνημα της αρχαιολατρίας, που δραστηριοποιείται έντονα με διάφορες ομάδες και οργανώσεις, επιδιώκοντας την κατάργηση του Χριστιανισμού και την επαναφορά της αρχαίας (ειδωλολατρικής) ελληνικής θρησκείας. Στα πλαίσια της προπαγάνδας, που ασκείται από το κίνημα αυτό, αλλά και στο κλίμα της έντονης εχθρότητας και αντιπαράθεσης με τον Χριστιανισμό, εξιδανικεύεται ο αρχαίος ελληνισμός στο σύνολό του, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκείας. Έτσι, ο μεν Χριστιανισμός παρουσιάζεται ως σκοταδισμός, φανατισμός, μισαλλοδοξία, κατάπτωση και οπισθοδρόμηση, αλλά και ως υπεύθυνος για ο,τιδήποτε κακό η αρνητικό έχει εμφανισθεί στον κόσμο, η δε αρχαία ειδωλολατρία εμφανίζεται ως η, δήθεν, τελειότερη θρησκεία, «η πιο εξευγενισμένη θρησκεία, που υπήρξε ποτέ στην ιστορία», «η γνησιότερη θρησκευτική έκφραση του ελληνισμού», η θρησκεία του φωτός, της αρμονίας και της τελειότητας και πολλά άλλα παρόμοια.

Βέβαια, από την εποχή, που έσβησε η αρχαία ελληνική θρησκεία, πέρασαν πολλοί αιώνες. Αναμφίβολα, ο ειδωλολατρικός ελληνισμός είχε τα θετικά και τα αρνητικά του στοιχεία. Τα θετικά είναι η φιλοσοφία, η επιστήμη, οι τέχνες, τα γράμματα κ.α. Τα αρνητικά είναι κάποια όντως σκοτεινά στοιχεία, που θα δούμε στη συνέχεια. Στο πέρασμα των αιώνων, όπως είναι φυσικό, κρατήσαμε τα θετικά στοιχεία και απορρίψαμε η λησμονήσαμε τα αρνητικά. Αυτό είναι, οπωσδήποτε, ορθό και λογικό, όμως, η εξιδανικευμένη εικόνα, που έχουμε σχηματίσει για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότα.

Προς αποκατάστασιν της ιστορικής αλήθειας, αλλά και ως απάντηση στους παραπάνω ισχυρισμούς των πολεμίων του Χριστιανισμού νεοειδωλολατρών και αρχαιολατρών, κρίναμε σκόπιμο να παρουσιάσουμε στο τεύχος αυτό το πρώτο μέρος μιας παλαιότερης εισήγησης του μακαριστού Αρχιμανδρίτου Δανιήλ Γούβαλη, που έγινε στην ΙΓ' Πανορθόδοξο Συνδιάσκεψη για θέματα Αιρέσεων και Παραθρησκείας στον Όσιο Ιωάννη τον Ρώσσο το 2001, με θέμα «Μελανά σημεία της αρχαιοελληνικής θρησκείας».

Αφιερώνουμε το τεύχος αυτό στη μνήμη του μακαριστού π. Δανιήλ, ο οποίος εκοιμήθη σχετικά πρόσφατα (Ιούλιος 2009) και υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες του αντιαιρετικού έργου της Εκκλησίας μας. Με επιστημονικό και μεθοδικό τρόπο ο π. Δανιήλ παραθέτει αδιάψευστες μαρτυρίες και παραδείγματα από αρχαίες πηγές, όχι για να υποτιμήσει τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, τον οποίο, άλλωστε, όλοι σεβόμεθα και εκτιμούμε, αλλά για να καταδείξει την ανεπάρκεια της θρησκείας του και την αναμφισβήτητη υπεροχή του Χριστιανισμού.

Μια εύλογη απορία.

Ένα εύλογο ερώτημα, που γεννάται στους σύγχρονους μελετητές του αρχαίου ελληνισμού, είναι το «Πως ένας λαός, τόσο σπουδαίος και ευφυής, που ανέπτυξε πρωτοφανή πολιτισμό, είχε τόσο χαμηλή ιδέα περί του θείου»;Το ερώτημα δεν είναι σύγχρονο. Τα απαράδεκτα και σκοτεινά σημεία της θρησκείας των προγόνων μας είχαν ήδη επισημάνει οι μεγάλοι σοφοί της αρχαιότητας. Οι αντιλήψεις του Πλάτωνα π.χ. για το «όντως ον» η του Αριστοτέλη για το «πρώτον κινούν» είναι προφανώς εντελώς ασυμβίβαστες με την πολυθεία και την ειδωλολατρία των λαϊκών στρωμμάτων της εποχής τους. Ο Πλάτωνας μέμφεται σαφώς τον Όμηρο, ότι παρουσιάζει τους θεούς γεμάτους πάθη, παρέχοντας μια πολύ αρνητική αντίληψη του θείου. Ακόμη και οι Σκύθες, επισημαίνει ο π. Δανιήλ, λαός βάρβαρος και πολεμικός, όταν πληροφορήθηκαν όσα συνέβαιναν στη λατρεία του Διονύσου, απορούσαν για το πως οι Έλληνες δέχονται να λατρεύουν έναν θεό, που αφαιρεί τον νού τους. Κάποιους αιώνες αργότερα από τους Πατέρες της Χριστιανικής Εκκλησίας ο ιερός Χρυσόστομος (350-407 μ.Χ.) επισημαίνει ότι «οι Έλληνες δια τούτο εισί βδελυκτοί, ότι τα πάθη εθεοποίουν, την μεν επιθυμίαν Αφροδίτην, τον δε θυμόν Άρην, την δε μέθην Διόνυσον προσειπόντες» (7η ομ. στην προς Ρωμαίους).

Κατά τον π. Δανιήλ, αυτό ήταν ένα είδος οικονομίας, για να επικρατήσει φυσικά και αβίαστα η πίστη στον Χριστό. Ίσως, ο Θεός επέτρεψε αυτή την κατάσταση, για να αναζητήσει ο ελληνισμός μια θρησκεία, αντάξια του μεγαλείου του. Την αναζήτηση μιας ανώτερης θρησκείας εκφράζει, άλλωστε, η λατρεία στον «άγνωστο θεό», που έδωσε την αφορμή στον απόστολο Παύλο να μιλήσει για τον Ιησού Χριστό στην Πνύκα των Αθηνών. Μάλιστα, κάποια φωτεινά πνεύματα της αρχαίας Ελλάδος, όπως ο Αισχύλος, ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ανέμεναν έναν μεσσία η λυτρωτή και, κατά κάποιον τρόπο, «προφήτευσαν» την έλευση του Χριστού. Μη λησμονούμε δε ότι η αρχαία ειδωλολατρία έχει τις ρίζες της σε πρωτόγονες εποχές, που ο ελληνικός πολιτισμός ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτος η βρισκόταν σε νηπιακή κατάσταση.

Η Μοίρα και οι μάντεις στην αρχαία Ελλάδα.

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής θρησκείας ήταν η πίστη στη μοίρα και στον ρόλο των μάντεων στην καθημερινή ζωή. Με την επίδραση του Χριστιανισμού έχουν λησμονηθεί οι πρακτικές συνέπειες τέτοιων αντιλήψεων. Όπως είναι γνωστό, στον χριστιανικό χώρο ο Θεός είναι πρόσωπο παντοδύναμο και ελεύθερο. Είναι πρόσωπο ελεύθερο σε απόλυτο βαθμό. Δεν δεσμεύεται από τίποτε. Ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί «κατ' εικόνα» του Θεού, που σημαίνει ότι διαθέτει κι αυτός ελευθερία βουλήσεως, το «αυτεξούσιον» κατά τη θεολογική γλώσσα.

Τέτοιες αντιλήψεις ήσαν εντελώς άγνωστες στη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων. Εκεί η ατμόσφαιρα δεν ήταν ωραία κι ανάλαφρη, αλλά πολύ βαρειά. Πάνω απ' όλα υπήρχε η ανάγκη, μια αναπόδραστη αναγκαιότητα, που ονομαζόταν και «Μοίρα». Ήταν ένα είδος τυφλής και ψυχρής δύναμης, στην οποία υποτάσσονταν όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και οι θεοί. Πολύ διαφωτιστικά είναι εν προκειμένω κάποια γνωστά αρχαία ρητά: «Τη ανάγκη ουδ' Άρης ανθίσταται» (στη Μοίρα δεν αντιστέκεται ούτε ο Άρης, ο θεός του πολέμου), «Ανάγκα και θεοί πείθονται» (στη Μοίρα υπακούουν ακόμη και οι θεοί). Ο Όμηρος μαρτυρεί ότι και ο ίδιος ο Δίας υποτασσόταν στη Μοίρα. Κατά τις αντιλήψεις της εποχής, η Μοίρα έχει ορίσει τις λεπτομέρειες της ζωής του ανθρώπου, έχει προκαθορίσει το μέλλον του, ό,τι αναλογεί στον καθένα, ό,τι αποτελεί το «μεράδι» του. Όποιος προσπαθεί να ενεργήσει «υπέρ μόρον» (πάνω απ’ ό,τι όρισε η Μοίρα), το μετανοεί πικρά.

Στην αγωνία του Έλληνα να γνωρίζει το μέλλον, το τι του επιφυλάσσει η Μοίρα η το πως έπρεπε να ενεργήσει σε μια δεδομένη στιγμή, εμφανίζονται οι μάντεις. Οι μάντεις έπαιζαν καταλυτικό ρόλο στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το επόμενο περιστατικό.

Μια σκοτεινή σελίδα στη ζωή της αρχαίας Αθήνας ήταν η περίφημη επιχείρηση στην Σικελία (415-413 π.Χ.), όπου οι Αθηναίοι υπέστησαν πλήρη καταστροφή. Σ' αυτή την θλιβερή ιστορία καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι μάντεις. Σε κάποια φάση των επιχειρήσεων, οι Αθηναίοι νικήθηκαν στις Συρακούσες και κατόπιν στις Επιπολές. Το στρατόπεδό τους βρισκόταν σε τόπο ελώδη, με συνέπεια να ασθενούν οι στρατιώτες. Επιπλέον, ο χώρος ήταν στενός. Ήταν επιτακτική ανάγκη να φύγουν αμέσως από εκεί. Κι ενώ όλα ήσαν έτοιμα, ξαφνικά, συνέβη ένα αστρονομικό φαινόμενο: έκλειψη σελήνης, που βρισκόταν τότε στη φάση της Πανσελήνου. Επικεφαλής των Αθηναίων ήταν ο στρατηγός Νικίας, ο οποίος, πριν φύγει για την Σικελία, πήρε μαζί του μια ομάδα από μάντεις και οιωνοσκόπους. Αφού έγινε έκλειψη Πανσελήνου, έπρεπε να εξηγήσουν οι μάντεις τι ήθελε να πει η Μοίρα μ' αυτό το σημείο και τι έπρεπε να κάνουν. Οι μάντεις έκαναν έναν υπολογισμό: 3 Χ 9 = 27. Επί 27 ημέρες οι Αθηναίοι έπρεπε να μείνουν ακίνητοι. Και πράγματι: υπάκουσαν στους μάντεις και δεν μετακινήθηκαν! Η ενέργεια αυτή συντέλεσε στην πλήρη καταστροφή τους. Έτσι θέλησε η Μοίρα! Η Μοίρα όρισε την έκλειψη της σελήνης. Η Μοίρα όρισε την επέμβαση των μάντεων. Έτσι ήταν «γραμμένα» να γίνουν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αντιλήψεις αυτές διατηρούνται ακέραιες και στις υψηλότερες εκφάνσεις του ελληνικού πολιτισμού. Στην αρχαία τραγωδία π.χ., η προσβολή στον μάντη, η περιφρόνηση των χρησμών του, θεωρείται ύβρις, που πληρώνεται ακριβά. Ο μάντης, τελικά, δικαιώνεται και συμβαίνει ό,τι ακριβώς έχει προδιαγράψει η Μοίρα.

Απαράδεκτες λατρευτικές συνήθειες.

Οι αρχαίοι Έλληνες, όταν ήθελαν να ευαρεστήσουν κάποιον θεό τους ή να λάβουν κάτι από την δύναμή του, προέβαιναν σε λατρευτικές πράξεις, που σήμερα στο φως του Χριστιανισμού θεωρούνται εντελώς απαράδεκτες. Πρόκειται για συνήθειες εντελώς ασυμβίβαστες με το πολιτιστικό τους επίπεδο, με την πρόοδο στα γράμματα, στις επιστήμες, στη φιλοσοφία, στις τέχνες. Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Στη Σπάρτη, κοντά στον Ευρώτα, υπήρχε το «Λιμναίον ιερόν» (ελύμναζαν εκεί τα νερά του ποταμού), όπου φυλάσσονταν ξόανο της «Ορθίας Αρτέμιδος». Στην εορτή της θεάς γινόταν μια τελετουργία, που ονομαζόταν «διαμαστίγωσις». Περιλάμβανε μαστίγωση εφήβων στον βωμό της θεάς. Αυτοί που κρατούσαν τα μαστίγια έπρεπε να χτυπούν τόσο δυνατά, ώστε να ρεύσει αίμα από το σώμα των νέων. Έπρεπε ο βωμός να ραντισθεί με το αίμα τους. Όσοι άντεχαν σ' αυτήν την βάρβαρη διαδικασία, χαρακτηρίζονταν «βωμονίκαι».

Στην Αλέα της Αρκαδίας εορτάζονταν τα «Σκιέρεια». Υπήρχε εκεί ναός και άγαλμα του Διονύσου και η εορτή γινόταν προς τιμήν του. Το τυπικό προέβλεπε επίσης τελετουργία μαστιγώσεως. Εδώ, όμως, τα πράγματα ήταν πιο ακραία, αφού μαστιγώνονταν γυναίκες: «εν Διονύσου τη εορτή κατά μάντευμα εκ Δελφών μαστιγούνται γυναίκες» (Παυσανίου, Αρκαδικά, 23,1). Η μαστίγωση γυναικών δεν ήταν επιθυμία των κατοίκων, αλλά εντολή - χρησμός του Μαντείου των Δελφών!

Στην Αθήνα, στο κέντρο του ελληνισμού, ετελούντο τα «Θεσμοφόρια», μια τριήμερη εορτή προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. Το ιδιαίτερο στοιχείο της ήταν ότι συμμετείχαν μόνο έγγαμες γυναίκες, που έπρεπε να λένε αισχρά λόγια. Κάθε είδους άσεμνες φράσεις, βωμολοχίες και αισχρολογίες έβγαιναν από το στόμα τους, γιατί το τελετουργικό προέβλεπε «αισχρόν λόγον». Ο Διόδωρος Σικελιώτης (Ε, 4,7) αναφέρει ότι η εορτή γινόταν και στη Σικελία, όπου διαρκούσε δέκα μέρες. «Κατ' αυτήν οι κάτοικοι μιμούνται τον αρχαίο βίο και συνήθιζαν να αισχρολογούν, με την δικαιολογία ότι η Δήμητρα, λυπημένη από την αρπαγή της κόρης, γέλασε από την αισχρολογία»!

Στην Αθήνα γινόταν και μια άλλη τελετή, που ονομαζόταν «Αιώρα». Σ’ αυτήν νεαρές κοπέλες προσπαθούσαν να προστατευθούν από την κατάρα της Ηριγόνης, αιωρούμενες σε αιώρες με συνοδεία τραγουδιού και θυσιάζοντας έναν σκύλο για ευφορία της γης και πλούσια συγκομιδή!

Μια άλλη εικόνα προέρχεται από μια πένθιμη εορτή. Η Αφροδίτη είχε ένα σύντροφο, τον Άδωνι, που διέθετε υπερβολικό κάλλος. Αλλά τον διεκδικούσε και η Περσεφόνη, που ζούσε στον άδη. Με απόφαση του Δία ο Άδωνις για ένα διάστημα παρέμενε στον κάτω κόσμο και για ένα άλλο μεγαλύτερο στον πάνω κόσμο. Η κάθοδός του στον άδη εθεωρείτο θάνατος και η άνοδός του στον επάνω κόσμο ανάσταση. Στα «Αδώνια», που συνήθως διαρκούσαν δύο μέρες, πρώτα εόρταζαν τον θάνατο κι έπειτα την ανάσταση του Άδωνι. Την πρώτη μέρα όλα είχαν χαρακτήρα πένθιμο. Γινόταν πομπή γυναικών με λυπητερά τραγούδια. Το τελετουργικό όριζε οι γυναίκες, που ελάμβαναν μέρος στην πομπή, να κόψουν τα μαλλιά τους σε ένδειξη πένθους και να τα προσφέρουν θυσία στον Άδωνι. Αν κάποιες αρνούντο, προβλεπόταν ποινή. Και τι ποινή!Έπρεπε να στέκονται όλη τη μέρα στην αγορά και να εκδίδονται, δηλ. να διαθέτουν το σώμα τους στους ξένους, που έρχονταν στην εορτή. Έπαιρναν και χρήματα, που προορίζονταν για το ταμείο του ναού.

Είναι γνωστό τι γινόταν στις εορτές της Αφροδίτης. Σε κάποιους ναούς της την ημέρα της εορτής συντελούντο πορνείες ευρέως φάσματος, θεωρούμενες ως ιερές πράξεις. Αυτό συνέβαινε στην Πάφο της Κύπρου, όπου η θεά ήταν πολιούχος, στην Έρυνα της Σικελίας, στην Κόρινθο κ.α. Σε χρόνους ακμής της Κορίνθου οι πόρνες, που υπηρετούσαν τη λατρεία της θεάς, έφθαναν τις χίλιες και αποκαλούντο «ιερόδουλες» (όρος, που επιβίωσε μέχρι σήμερα).

Η λατρεία του Διονύσου περιελάμβανε διάφορες εορτές: τα Κατ' αγρούς Διονύσια, τα Μεγάλα Διονύσια, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια. Ό,τι κακό συμβαίνει σήμερα στα καρναβάλια, συνέβαινε τότε στις εορτές του Διονύσου σε πολύ μεγαλύτερη έκταση. Μεταμφιέσεις, βαψίματα, βωμολοχίες, μέθες με όλα τα παρεπόμενα, χοροί με μανία και παραφορά, που οδηγούσαν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, πομπές φαλλού συνοδευόμενες με φαλλικά άσματα. Στα Ανθεστήρια, την πιο επίσημη εορτή, εκτός από τους αγώνες οινοποσίας, τις μέθες κ.λπ, τελούνταν «ιεροί γάμοι» με τον εξής τρόπο: στους βωμούς του θεού υπήρχαν κρεββάτια, όπου ο ιερέας του Διονύσου τελούσε δημόσια σεξουαλική πράξη με τη σύζυγο του άρχοντα ή του βασιλιά η ενός επισήμου προσώπου του τόπου! Οι εορτές περιελάμβαναν, συνήθως, διονυσιακά όργια. Στους έξαλλους διονυσιακούς χορούς συμμετείχαν γυναίκες, που ονομάζονταν «Βάκχες». Όταν κάποιες αρνούντο τη συμμετοχή, ο Διόνυσος (η μάλλον το δαιμόνιο, που κρυβόταν πίσω απ’ αυτόν) ενεργούσε εκδικητικά. Για παράδειγμα, στον Ορχομενό της Βοιωτίας υπήρχε ένα προελληνικό φύλο, οι Μίνυες. Τρεις γυναίκες, κόρες του βασιλιά τους, αρνήθηκαν να λάβουν μέρος στη διονυσιακή λατρεία. Έγιναν προσπάθειες να μεταπεισθούν, αλλ’ αυτές δεν υποχωρούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν τον νού τους, να παραφρονήσουν. Οι θεοί των αρχαίων ήσαν ιδιαίτερα εκδικητικοί.

Να και κάποια παραδείγματα εκδικητικότητας: Στο Λύκειο όρος της Πελοποννήσου, υπήρχε τέμενος του Δία με αρκετό χώρο γύρω του. Σ' αυτόν δεν επιτρεπόταν να μπει κανείς, εκτός από τους ιερείς. Εκεί συνέβαιναν περίεργα φαινόμενα. Αν κάποιος εισερχόταν στον χώρο, είχε κακό τέλος. Δεν θα ζούσε πάνω από ένα έτος! Τον εφόνευε ο Δίας (ή μάλλον το δαιμόνιο, που κρυβόταν πίσω απ’ αυτόν). Στην Τιθορέα υπήρχε ιερό της θεάς Ίσιδος. Στον υπόγειο χώρο του, που εθεωρείτο άδυτο και είχαν δικαίωμα να κατέβουν μόνο, όσοι προσκαλούσε η θεά με όνειρο, γίνονταν μυστηριώδη πράγματα: όποιος τα παρακολουθούσε χωρίς έγκριση της θεάς, είχε κακό τέλος. Ο Παυσανίας αναφέρει στα Φωκικά (32,17) ότι κάποιος που ενήργησε έτσι, μόλις επέστρεψε στην Τιθορέα και διηγήθηκε τι είδε, αμέσως ξεψύχησε: «διηγησάμενον α εθεάσατο αφείναι την ψυχήν». Τον εφόνευσε η θεά, που από την Αίγυπτο εισήχθη στην Ελλάδα, η Ίσιδα (η μάλλον το δαιμόνιο, που κρυβόταν πίσω απ’ αυτήν). Η Αγία Γραφή είναι κατηγορηματική: «Πάντες οι θεοί των εθνών δαιμόνια» (Ψαλμ. 95,5). Τα πονηρά πνεύματα χαίρονται στην εκδίκηση, στο μίσος και στην ανθρωποκτονία.

Το ηθικό παραδείγμα των θεών.

Ας δούμε, όμως, και το παράδειγμα των θεών, που λάτρευαν οι αρχαίοι. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, καθώς και στον ρωμαϊκό, όταν κάποιος κατηγορείτο για μια ανήθικη πράξη, μπορούσε να ισχυρισθεί: «Γιατί κατηγορείτε εμένα, έναν απλό άνθρωπο; Αυτό το έκανε και ο μεγάλος θεός, ο Δίας». Ποιος μπορεί να απαριθμήσει τις μοιχίες, που διέπραξε ο Δίας, με μεγάλες και μικρές θεές (Δήμητρα, Θέμιδα, Μνημοσύνη, Λητώ, Αίγινα, Καλλιστώ κ.α.), αλλά και με απλές θνητές (Νιόβη, Λύδα, Δανάη, Λάρισα, Νέμεση, Ευρώπη, Λαοδάμεια, Ιώ κ.α); Όταν συναντούσε εμπόδια, μεταμορφωνόταν σε κάτι και πετύχαινε τον σκοπό του. Για την Αίγινα μεταμορφώθηκε σε αετό, για την Ευρώπη σε ταύρο, για την Δανάη σε χρυσή βροχή, για την Λήδα σε κύκνο. Σε κάποια περίπτωση, για να παραπλανήσει την Ήρα, μεταμόρφωσε την ερωμένη του σε αρκούδα.

Η παιδεραστία και η ομοφιλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα έχουν θεολογικά ερείσματα. Οι πράξεις αυτές δδιδάσκονται από τους θεούς. «Η αναγνωρισμένη και ευρύτατα διαδεδομένη ανάμεσα στους Έλληνες παιδεραστία, της οποίας η άσκηση ρυθμιζόταν με νόμους, βρήκε και την αντίστοιχη ουράνια έκφραση με την προβολή της στο ολυμπιακό πάνθεο. Οπότε και με αυτόν τον τρόπο δικαιωνόταν θρησκευτικά η γήϊνη εξάσκησή της» (Α. Λεντάκη, Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα, 1,116). Για παράδειγμα, ο Απόλλων επιθυμεί τον πανέμορφο Υάκινθο και κακοποιεί τον αντίζηλό του ποιητή Θάμυρι. Ο Δίας θέλγεται από τον ωραίο Γανυμήδη και τον απαγάγει με δόλο. Το ίδιο συμβαίνει και με την αιμομιξία: Ο Ποσειδώνας καταδιώκει ερωτικά την αδελφή του Δήμητρα, που μεταμορφώνεται σε φοράδα για να τον αποφύγει (σχετικό με αυτό το περιστατικό είναι το γεγονός ότι στη Φυγαλεία της αρχαίας Αρκαδίας παρίσταναν την Δήμητρα με κεφάλι αλόγου). Ο Δίας επίσης συνέρχεται με την αδελφή του και γενιέται η Περσεφόνη. Η Αφροδίτη, για να εκδικηθεί μια θνητή, τη Σμύρνα, εμπνέει σ’ αυτήν αιμομικτικό έρωτα προς τον πατέρα της! Όλες αυτές οι πράξεις ανακαλούν στη μνήμη μας τον στίχο του ποιητή, νοούμενον, βέβαια, αντίστροφα: «Όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος»!

Τα στοιχεία που είδαμε, παρουσιάζοντας προσαρμοσμένο ένα μέρος της εισήγησης του π. Δανιήλ Γούβαλη, αρκούν για να καταρρίψουν την απολυτοποίηση του αρχαίου ελληνικού κόσμου και ιδιαίτερα της ειδωλολατρικής θρησκείας του, όπως προβάλλεται από διάφορους κύκλους αρχαιολατρών της εποχής μας. Δυστυχώς, υπάρχουν πολύ πιο συγκλονιστικά στοιχεία. Πρόκειται για όσα αφορούν στην υποτίμηση του ανθρώπινου προσώπου και, ιδιαίτερα, στην πρακτική των ανθρωποθυσιών στην αρχαία Ελλάδα, στα οποία θα αναφερθούμε στο επόμενο τεύχος του εντύπου μας.

(Κείμενο από το έντυπο «Ορθοδοξία και αίρεσις» της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας, τεύχ. 73, Μαρτ. – Απρ. 2011).π. Σωτήριος Αθανασούλιας