ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΕΡΗΜΙΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ
«ἔρρει τά καλά, γυμνά τά κακά…»
«ἔρρει τά καλά, γυμνά τά κακά…»
(Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος)
ὑπό π. Νικηφόρου Νάσσου.
Δέν εἶναι ὁλίγα καί ἀμελητέα τά προβλήματα τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί μάλιστα τοῦ «θέλοντος εὐσεβῶς ζεῖν». Ἀκοῦμε ἀπό παντοῦ μηνύματα ἀπαισιοδοξίας, «ὅλα μαῦρα, ὅλα χάλια, δέν ἔμεινε τίποτε ὄρθιο» κλπ, ὅπως λέγεται ἀπό πολλούς. Δεν ἔχουν ἄδικο ὅσοι περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα αὐτές τίς τραγικές καταστάσεις, ὅσοι διαζωγραφίζουν αὐτή τή φοβερή κρίση πού διέρχεται ὁ τόπος μας και δεν ἐννοοῦμε μόνο τήν οἰκονομική κρίση (γιά τήν ὁποῖα δέν θά μιλήσουμε ἐδῶ), ἀλλά γιά τήν πνευματική, ἀφοῦ ἔνεκα αὐτῆς ἔρχονται οἱ ἄλλες κρίσεις… Δέν εἶναι, λοιπόν, ἐκτός πραγματικότητος οἱ ἐπισημαίνοντες τό «κατάντημα» καί τό ἀδιέξοδο στό ὁποῖο ἔχει περιέλθει αὐτός ὁ ἔνδοξος τόπος, ὁ χώρος τῶν μεγάλων κατακτήσεων σέ ὅλα τά ἐπίπεδα, ἡ κοίτη τῶν μεγάλων ἰδανικῶν καί ἀξιῶν…Τά γεγονότα καί τά πράγματα εἶναι ὄντως ἀπογοητευτικά και κατ᾿ ἄνθρωπον σφόδρα μελαγχολικά… ἘΡΗΜΙΑ ΠΑΝΤΟΥ ! ΦΥΡΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΙΣΙΣ, ΧΑΟΣ ΚΑΙ ΣΚΟΤΟΣ ΨΗΛΑΦΗΤΟΝ!
Ἔρχεται στό νοῦ μας μία ἐπιστολή πόνου καί ἁγωνίας ἑνός μεγάλου Πατρός καί Διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας μας τοῦ ἀετοῦ τῆς Θεολογίας ὅπως ἀποκαλεῖται, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ. Τοῦ ἔγραψε κάποιος φίλος του, ὁ ρήτορας Εὐδόξιος, ὁ ὁποῖος τόν ἐρώτησε γιά τήν ὑγεία του καί γενικά γιά τήν κατάσταση τῶν ἐκκλησιαστικῶν καί τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων. Ἡ ἀπάντηση τοῦ ἁγίου, ἐκ πρώτης ὄψεως…μελαγχολική, ἀλλά στήν πραγματικότητα λίαν παρηγορητική, ἀποκαλυπτική περί τῆς τότε ἐποχῆς ἀλλά καί σίγουρα ἐπίκαιρη καί διαχρονική! Μέ τή χαρακτηριστική ποιητικότητα τῶν κειμένων του, ὁ φωστήρ τῆς Ναζιανζοῦ, καταπλήσσει και διδάσκει, παρηγορεῖ και ἐμπνέει. Ἀετός τοῦ πνεύματος και τῆς Θεολογίας ὁ Γρηγόριος, ὑμνητικός ἐρωδιός τῆς ἐσταυρωμένης Ἀγάπης, ὑψιπετής και οὐρανόφρων, ἀλλά καί «χαμηλός» ὅταν χρειάζεται, ἀνθρώπινος, προσγειωμένος στήν πραγματικότητα, ἄμεσος, συμπονετικός, προσιτός.
Ἀρχίζει μέ τή διεκτραγώδηση τῶν προσωπικῶν του παθημάτων, τήν ἔλλειψη τῶν γονέων, οἱ ὁποίοι στηρίζουν τόν κάθε ἄνθρωπο (κατά κανόνα βέβαια), τήν ἔλλειψη τοῦ σαρκικοῦ ἀλλά καί τοῦ πνευματικοῦ του ἀδελφοῦ (Μ. Βασιλείου), τά προβλήματα τοῦ γήρατος καί τῆς ὑγείας, τίς περιπλοκές καί «ἐπιθέσεις» τῶν διαφόρων θεμάτων, τίς μέριμνες καί φροντίδες πού ἔχει κάθε προΐστάμενος καί δή μάλιστα πνευματικός πατέρας, ποιμένας λογικῶν προβάτων, καθοδηγός ἀθανάτων ψυχῶν:
«Ἐρωτᾷς πῶς τά ἡμέτερα. Καί λίαν πικρῶς». Ρωτᾶς, λέγει, πῶς πᾶνε τά δικά μου; Πολύ ἄσχημα! Νά, λοιπόν, πού καί οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας ἦταν ρεαλιστές και ὄχι ἀπόκοσμοι καί μονοφυσιτικοί, ὅπως κακῶς πολλοί τούς χαρακτηρίζουν! Καί συνεχίζει ὁ ἱερός Πατήρ: «Βασίλειον οὐκ ἔχω, Καισάριον οὐκ ἔχω, τον πνευματικόν ἀδελφόν καί τόν σωματικόν.Ὁ πατήρ μου και ἡ μήτηρμου ἐγκατέλιπόν με, μετά τοῦ Δαβίδ φθέγγομαι.Τα τοῦ σώματος πονηρῶς ἔχει (τό σῶμα μου εἶναι σέ κακή κατάσταση), το γῆρας ὑπέρ κεφαλῆς, φροντίδων ἐπιπλοκαί, πραγμάτων ἐπιδρομαί»… (Βλ. Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου συγγράμματα, ἐκδ. ΕΠΕ, 7, σ. 152).
Μέχρι τοῦ σημείου αὐτοῦ, ὁ Γρηγόριος περιγράφει τά δικά του τήν προσωπική του κατάσταση. Στη συνέχεια ὅμως, θα διαζωγραφίσει γλαφυρότατα καί μέ παροιμιώδη τρόπο καί λογοτεχνική δεινότητα τήν ἐπικρατοῦσα ἐκκλησιαστική ἀλλά καί κοινωνική κατάσταση τῆς ἐποχῆς του, ἀφοῦ ὁμολογεῖ για την ἀπιστία τῶν φίλων δηλ. την ἔλλειψη τῆς πραγματικῆς φιλίας (καί…ὁμιλοῦμε για τον πέμπτο αἰῶνα!), γιά τήν ἔλλειψη τῶν καλῶν ἀπό τον κόσμο, γιά τήν ἀπροκάλυπτη ἐμφάνιση τῆς κακίας, δηλαδή τῆς ἁμαρτίας, τῆς ἀποστασίας, τῆς ποικίλης διαφθορᾶς.
Ἀκόμη, ὁ ποιητικός και ρητορικός Γρηγόριος, μᾶς ὁμιλεῖ για το ταξίδι μας μέσα στη νύχτα, ὁπου δεν ὑπάρχει πουθενά φάρος, δεν ὑπάρχει φῶς… Και καταλήγει στήν ὡραιότατη ἐπιστολή πόνου, λέγοντας τή φράση «Χριστός καθεύδει», ὁ Χριστός «κοιμᾶται», «ἡσυχάζει», κατά κάποιο τρόπο (ἀνθρωποπαθῶς θά λέγαμε) ἀδρανεῖ…: «Τά τῶν φίλων ἄπιστα, τά τῆς Ἐκκλησίας ἀποίμαντα.Ἔρρει τά καλά, γυμνά τά κακά,ὁ πλοῦς ἐν νυκτί, πυρσός οὐδαμοῦ, Χριστός καθεύδει»…(ὅπου π.)
Μήπως καί στήν ἐποχή μας δέν πραγματοποιοῦνται τά ἀνωτέρω; Ὑπάρχει ἀληθινή, γνήσια καί πραγματική φιλία κατά Θεόν στούς περισσοτέρους ἀνθρώπους στήν ἰδιοτελῆ καί χρησιμοθηρική κοινωνία μας; Μέ τόν φανό τοῦ Διογένους πρέπει νά ψάξει κανείς γιά νά συναντήσει πιστό φίλο, τέτοιον πού τόν περιγράφει πάλι ὁ ἅγιος Γρηγόριος λέγοντας ὅτι «φίλου πιστοῦ οὐκ ἔστιν ἀντάλλαγμα, φίλος πιστός σκέπη κραταιά και ὡχυρωμένον βασίλειον, φίλος πιστός θησαυρός ἔμψυχος, φίλος πιστός κῆπος κεκλεισμένος και πηγή ἐσφραγισμένη, κατά καιρόν ἀνοιγόμενά τε και μεταλαμβανόμενα…Φίλος πιστός λιμήν ἀναψύξεως»….
Μήπως συναντοῦμε συχνά στις ἡμέρες μας ποιμένες ἀνυστάκτους, Πατέρες στοργικούς ὅπως τους περιγράφει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, οἱ ὁποῖοι ἀναγεννοῦν τα πνευματικά τους τέκνα «ἐν Χριστῷ καί διά τοῦ Εὐαγγελίου», ταγούς ἐκκλησιαστικούς μέ ἀσκητικό ἦθος καί θυσιαστική διάθεση γιά τό ποίμνιο τοῦ Χριστοῦ, προσφερομένους εἰς ἀνιδιοτελῆ διακονία τῶν ἀθανάτων ψυχῶν, χάριν τῶν ὁποίων «Χριστός ἀπέθανεν»;
Πολλά περί τοῦ ἀντιθέτου σήμερα μαρτυροῦνται…Ὀλίγα, δυστυχῶς, τά φαεινά ὑποδείγματα. Στίς περισσότερες τῶν περιπτώσεων ἐπαληθεύεται ὁ Θεολόγος Γρηγόριος, γράφοντας ὅτι «τά τῆς Ἐκκλησίας ἀποίμαντα»…
Στις πονηρές ἡμέρες μας, ἐπίσης, «ἔρρει τα καλά, γυμνά τα κακά». Ἐξέλιπεν ἡ ἀληθής ἀγάπη πού ἀποτελεῖ το κατ᾿ ἐξοχήν γνώρισμα τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἀνιδιοτέλεια, ἡ θυσία καί ἡ φιλανθρωπία προς τους πάσχοντες ἀδελφούς, ὁ σεβασμός τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, ἡ κατάφαση τῆς ἐτερότητος, ἡ ἔνδειξη ὑπομονῆς στά σφάλματα τῶν ἄλλων, ἀνοχῆς καί καρτερικότητος, ἡ ταπεινοφροσύνη καί ἡ ἐγκράτεια, ἡ ἀγωνιστικότητα καί ἡ σταυρική ζωή, ἡ ὀλιγαρκής χρήση τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν.
Ἀκόμη, ἐξέλιπε ὁ (ὑγιῆς) φόβος τοῦ Θεοῦ ἀπό τόν σημερινό ἄνθρωπο, ἡ εὐλάβεια καί ὁ ἁγῶνας γιά τήν κατάκτηση τῶν ἀρετῶν μέσα στα πλαίσια τῆς Ἐκκλησίας, ἐξέλιπε ἡ συμμετοχή στά ἱερά Μυστήρια, ἡ ὁποία συνδιαζομένη μέ τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καθιστοῦν τον ἄνθρωπο δεκτικόν τῆς Χάριτος και ζωντανό μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.
Ἀποδίωξε ὁ σημερινός ἄνθρωπος τόν Θεάνθρωπο, «ἀπόστα ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὀδούς σου εἰδέναι οὐ βούλομαι»…(Ἰώβ, κα΄14). Δηλαδή φῦγε ἀπό κοντά μου Χριστέ, δέν ἐπιθυμῶ νά σέ γνωρίζω, δέν θέλω νά ξέρω τίς ἐντολές σου, μοῦ εἶσαι ἐμπόδιο στά σχέδιά μου, στίς ἐπιδιώξεις καί τίς ἐνέργειές μου… Καί ἑπομένως, ὅταν ἀποδιώξουμε ἀπό τη ζωή μας τοόν Θεάνθρωπο Χριστό, τή πηγή κάθε καλοῦ και ἀγαθοῦ, ἔρχεται ὁ ἀντίδικος διάβολος καί ἐμφανίζονται ὅλα τά κακά, ἀφοῦ κατά τή γνωστή ρῆση, «χωρίς Χριστό, ὅλα ἐπιτρέπονται»…
Καί σήμερα, ὄντως «γυμνά τα κακά», ἀπροκάλυπτη ἡ κακία, ἀναίσχυντη καί πολυποίκιλη ἡ ἀποστασία… Βεβαίως, οἱ Ἅγιοι Πατέρες και ἱεροί συγραφεῖς, μᾶς τονίζουν ὅτι τό κακό δέν ἔχει δική του ὑπόσταση, ἀλλά ἀποτελεῖ ἔλλειψη τοῦ ἀγαθοῦ, ὅπως καί τό σκοτάδι ἐμφανίζεται ὡς ἔλλειψη τοῦ φωτός! Ἡ ἁμαρτία καί τό κακό εἶναι νοσηρές καταστάσεις τῆς φύσεως καί τῆς βουλήσεως. Γι᾿ αὐτό καί ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου για την ὁποῖα τόσος λόγος γίνεται στά ἱερά κείμενα, Βιβλικά, Πατερικά, ὑμνολογικά, εἶναι ἡ θεραπεία ἀπό τη νόσο τῆς ἁμαρτίας, ἡ ἀνάπλαση τοῦ «Θείου καλλιτεχνήματος», τοῦ ἀνθρώπου, ἐν Χριστῷ. Τό κακό, λοιπόν, δέν ἔχει ἀρχέγονες ρίζες, ἀλλά ἀποτελεῖ μόνο παρασιτική διάβρωση, δέν ἔχει ὅπως εἴπαμε, ὑπόσταση, ἀλλά «κλέβει» τήν ὑπόσταση τοῦ ἀγαθοῦ. Ἐλλείψει ἑπομένως τῶν καλῶν (τῶν ἀρετῶν), ἐμφανίζονται «γυμνά τά κακά».
Πέραν αὐτοῦ, ἀφοῦ ὁ Χριστός εἶναι Φῶς, «τό φῶς το ἀληθινόν τό φωτίζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν κόσμον», ὅποιος Τόν ἀπορρίπτει ἀπό τη ζωή του, πορεύεται στο σκοτάδι και δεν βρίσκει φανό! «Ὁ πλοῦς ἐν νυκτί, πυρσός οὐδαμοῦ». Ὅταν ἀρνούμαστε την οἰακοστροφία καί πηδαλιουχία τοῦ πλοίου τῆς ζωῆς μας ἀπό τόν Κύριο, τόν μόνο κυβερνήτη τοῦ σύμπαντος, ὁ Ὁποῖος καί μόνον Αὐτός μπορεῖ νά μᾶς ὀδηγήσει στόν εὔδιο τῆς σωτηρίας λιμένα, τότε, σκότος βαθύ καί ψηλαφητό θά ἀπλωθεῖ καί μάταια θά ζητοῦμε «ἐν τῇ νυκτί φῶς»… Εὐκταῖον νά μήν παραδοθεῖ στό ἔρεβος καί στή μαύρη νύκτα τῶν παθῶν ἡ κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ πλασθεῖσα ψυχή…
Στήν ἀκροτελεύτεια φράση τῆς «πονεμένης» ἐπιστολῆς του ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θά σημειώσει ὅτι «Χριστός καθεύδει», ὁ Χριστός κοιμᾶται, ἡσυχάζει, θέλοντας προφανῶς να ὑπογραμμίσει τήν ἀνοχή τοῦ Κυρίου γιά ὅσα συμβαίνουν στον κόσμο, πρᾶγμα πού ἐπισημαίνεται καί τό συναντοῦμε καί σέ ἄλλα κείμενα, Βιβλικά και Πατερικά, κατά τρόπο ἀνθρωπομορφικό καί παιδαγωγικό. (Ψαλμ.44,23: «Ἐξεγέρθητι, ἵνα τί ὑπνοῖς Κύριε; Ἀνάστηθι!)…
Πολλοί λέγουν και σήμερα, ὅπως το ἀκοῦμε ὅτι «κάτι κακό θα συμβεῖ, κάποια ὀργή θα ξεσπάσει, ἡ ἀποστασία ἔχει κορυφωθεῖ και ἡ ἀνοχή τοῦ Θεοῦ ἐξαντλεῖται, πόλεμος, καταστροφή, ἤ κάτι ἄλλο φοβερό και συγκλονιστικό θά λάβει χώρα στόν κόσμο» κλπ.… Δέν ὑπάρχουν ὅμως κακά, ὅπως τά ἐννοοῦμε ἐμεῖς, ἀλλά ὑπάρχουν παιδευτικές παραχωρήσεις τοῦ…ἐξεγειρομένου «ἐξ ὕπνου» Κυρίου καί Θεοῦ! Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἐν προκειμένῳ, θα μᾶς πεῖ ὅτι οἱ συμφορές και οἱ θλίψεις, εἶναι κάτι το κακό, ἀλλά, ἄν μετανοήσουμε, μποροῦν νά ἀποβούν ωφέλιμα στην πνμευματική μας πορεία: «Αὗται δέ τῷ μέν δοκεῖν κακαί εἰσι ἀλγειναί τυγχάνουσαι, τῇ ἀληθείᾳ ἀγαθαί∙ ἐπιστροφῆς γάρ καί σωτηρίας γίνονται τοῖς συνιοῦσι πρόξενοι∙ ταύτας διά Θεοῦ γίνεσθαι φησιν ἡ Γραφή». (βλ. Ἔκδοσις ἀκριβής…MPG. 94, 1193). Ἄλλωστε, καί κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, «οὐδέν κακόν, ἁμαρτία μόνον»…
Τά παραχωρούμενα ἀπό τόν Θεό δεινά εἶναι τά «φάρμακα», διά τῶν ὁποίων θεραπεύεται ἡ μεγάλη νόσος ἡ ἁμαρτία, κατά τίς ἑρμηνεῖες τῶν Πατέρων μας. Τά ἐπιτρέπει ὁ Κύριος, παρόλο πού ἐμεῖς, ἁμετανόητοι ὄντες, λέγουμε πολλές φορές ὅτι «δέν θά ἀφήσει ὁ Θεός» κλπ. Ὅμως ὁ Θεός, ὅπως τό βλέπουμε στήν παγκόσμια Ἱστορία, ἐπέτρεψε πολλά δεινά! Ὁ Θεός εἶναι μέν μακρόθυμος, πολυέλεος καί πέλαγος ἀγάπης καί φιλευσπλαχνίας, ἀλλά εἶναι καί δικαιοκρίτης καί αὐτό δέν θά πρέπει νά τό ἀγνοοῦμε οἱ πιστοί! Τιμωρεῖ δέ, ἀπό ἀγάπη, ὅσο καί ἄν αὐτό μπορεῖ νά ἀκούγεται λογικά ὡς ἀντιφατικό, ἀφοῦ ἐμεῖς πεπερασμένοι ὄντες, δεν μποροῦμε νά ἑννοήσουμε τό πῶς συνυφαίνεται (ὑπέρλογα) ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ μέ τή Θεία δικαιοσύνη Του! Ἡ λογική τοῦ Θεοῦ εἶναι ὑπέρ τόν ἀνθρώπινο λόγο, παράδοξη, ἀνεξιχνίαστη καί μυστηριώδης ἔναντι τοῦ Ὀρθολογισμοῦ. Ἔτσι λ.χ., διαβάζοντας τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη, βλέπουμε ἄπειρες τιμωρίες ἀσεβῶν κλπ. μέ τήν προοπτική πάντα τῆς ἐσχατολογικῆς αἰωνίου Κολάσεως τῶν ἀμετανοήτων ἁμαρτωλών.
Παράλληλα, ὁ Κύριος ἐνεργεῖ παιδαγωγικά εἴτε σέ ἐπίπεδο προσωπικό, εἴτε ἐθνικό. Ἔτσι, ἐπέτρεψε τήν ἅλωση τῆς βασιλίδος τῶν πόλεων, ἐπέτρεψε τήν Μικρασιατική καταστροφή μέ τόν τόσο ξεριζωμό κλπ. ἐπέτρεψε πολέμους, μάστιγες, σεισμούς, λοιμούς και λιμούς και ἄλλα πολλά. Γιατί καί σήμερα νά ἀποκλείεται ἡ Θεία παρέμβαση μέ τήν τόση ἀποστασία; Σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τῶν Προφητῶν ἀλλά καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας, ἄν μετανοήσουμε καί ἐπιστρέψουμε ὡς ἄνθρωποι στόν Ζώντα ἀληθινό Θεόν, τότε ἡ βουλή αὐτοῦ τοῦ προσωπικοῦ μας Θεοῦ θά ἀλλάξει! Τα δάκρυά μας θά κάμψουν τήν δικαία Του ὁργή (ὅπως λέμε ἀνθρωπομορφικά), δηλαδή τήν ἐκδήλωση τῶν παιδαγωγικῶν ἤ ἀπογνωστικῶν (κατά τόν ἅγιο Ἱ. τόν Δαμασκηνό) παραχωρήσεων Του… Θά ἀλλάξουν τά πάντα, μέ τή δική μας ὁλόθερμη μετάνοια καί ἐπανάκαμψη στόν Θεό, ἀφοῦ ὁ Θεός ὡς αὐτάγαθος «καί πηγή ἀγαθότητος» δέν θέλει τόν θάνατο τοῦ ἁμαρτωλού «ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι καί ζῆν αὐτόν».
Διά πρεσβειῶν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐλπίζουμε καί προσευχόμαστε, ὁ ἐν Τριάδι Πανάγαθος Θεός νά μᾶς χαρίσει το μέγα ἔλεός Του, νά μᾶς ἐνισχύει στήν πίστη μας, νά μᾶς δωρίσει πνεῦμα σωφροσύνης, μετανοίας και ταπεινοφροσύνης, καί, ἐν τέλει, νά μᾶς διασώσει ἀπό ὅλα τά δεινά, πού βίαια καί ἄτεγκτα σήμερα μᾶς περιστοιχίζουν καί ἐπαπειλοῦν.
Ἔρχεται στό νοῦ μας μία ἐπιστολή πόνου καί ἁγωνίας ἑνός μεγάλου Πατρός καί Διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας μας τοῦ ἀετοῦ τῆς Θεολογίας ὅπως ἀποκαλεῖται, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ. Τοῦ ἔγραψε κάποιος φίλος του, ὁ ρήτορας Εὐδόξιος, ὁ ὁποῖος τόν ἐρώτησε γιά τήν ὑγεία του καί γενικά γιά τήν κατάσταση τῶν ἐκκλησιαστικῶν καί τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων. Ἡ ἀπάντηση τοῦ ἁγίου, ἐκ πρώτης ὄψεως…μελαγχολική, ἀλλά στήν πραγματικότητα λίαν παρηγορητική, ἀποκαλυπτική περί τῆς τότε ἐποχῆς ἀλλά καί σίγουρα ἐπίκαιρη καί διαχρονική! Μέ τή χαρακτηριστική ποιητικότητα τῶν κειμένων του, ὁ φωστήρ τῆς Ναζιανζοῦ, καταπλήσσει και διδάσκει, παρηγορεῖ και ἐμπνέει. Ἀετός τοῦ πνεύματος και τῆς Θεολογίας ὁ Γρηγόριος, ὑμνητικός ἐρωδιός τῆς ἐσταυρωμένης Ἀγάπης, ὑψιπετής και οὐρανόφρων, ἀλλά καί «χαμηλός» ὅταν χρειάζεται, ἀνθρώπινος, προσγειωμένος στήν πραγματικότητα, ἄμεσος, συμπονετικός, προσιτός.
Ἀρχίζει μέ τή διεκτραγώδηση τῶν προσωπικῶν του παθημάτων, τήν ἔλλειψη τῶν γονέων, οἱ ὁποίοι στηρίζουν τόν κάθε ἄνθρωπο (κατά κανόνα βέβαια), τήν ἔλλειψη τοῦ σαρκικοῦ ἀλλά καί τοῦ πνευματικοῦ του ἀδελφοῦ (Μ. Βασιλείου), τά προβλήματα τοῦ γήρατος καί τῆς ὑγείας, τίς περιπλοκές καί «ἐπιθέσεις» τῶν διαφόρων θεμάτων, τίς μέριμνες καί φροντίδες πού ἔχει κάθε προΐστάμενος καί δή μάλιστα πνευματικός πατέρας, ποιμένας λογικῶν προβάτων, καθοδηγός ἀθανάτων ψυχῶν:
«Ἐρωτᾷς πῶς τά ἡμέτερα. Καί λίαν πικρῶς». Ρωτᾶς, λέγει, πῶς πᾶνε τά δικά μου; Πολύ ἄσχημα! Νά, λοιπόν, πού καί οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας ἦταν ρεαλιστές και ὄχι ἀπόκοσμοι καί μονοφυσιτικοί, ὅπως κακῶς πολλοί τούς χαρακτηρίζουν! Καί συνεχίζει ὁ ἱερός Πατήρ: «Βασίλειον οὐκ ἔχω, Καισάριον οὐκ ἔχω, τον πνευματικόν ἀδελφόν καί τόν σωματικόν.Ὁ πατήρ μου και ἡ μήτηρμου ἐγκατέλιπόν με, μετά τοῦ Δαβίδ φθέγγομαι.Τα τοῦ σώματος πονηρῶς ἔχει (τό σῶμα μου εἶναι σέ κακή κατάσταση), το γῆρας ὑπέρ κεφαλῆς, φροντίδων ἐπιπλοκαί, πραγμάτων ἐπιδρομαί»… (Βλ. Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου συγγράμματα, ἐκδ. ΕΠΕ, 7, σ. 152).
Μέχρι τοῦ σημείου αὐτοῦ, ὁ Γρηγόριος περιγράφει τά δικά του τήν προσωπική του κατάσταση. Στη συνέχεια ὅμως, θα διαζωγραφίσει γλαφυρότατα καί μέ παροιμιώδη τρόπο καί λογοτεχνική δεινότητα τήν ἐπικρατοῦσα ἐκκλησιαστική ἀλλά καί κοινωνική κατάσταση τῆς ἐποχῆς του, ἀφοῦ ὁμολογεῖ για την ἀπιστία τῶν φίλων δηλ. την ἔλλειψη τῆς πραγματικῆς φιλίας (καί…ὁμιλοῦμε για τον πέμπτο αἰῶνα!), γιά τήν ἔλλειψη τῶν καλῶν ἀπό τον κόσμο, γιά τήν ἀπροκάλυπτη ἐμφάνιση τῆς κακίας, δηλαδή τῆς ἁμαρτίας, τῆς ἀποστασίας, τῆς ποικίλης διαφθορᾶς.
Ἀκόμη, ὁ ποιητικός και ρητορικός Γρηγόριος, μᾶς ὁμιλεῖ για το ταξίδι μας μέσα στη νύχτα, ὁπου δεν ὑπάρχει πουθενά φάρος, δεν ὑπάρχει φῶς… Και καταλήγει στήν ὡραιότατη ἐπιστολή πόνου, λέγοντας τή φράση «Χριστός καθεύδει», ὁ Χριστός «κοιμᾶται», «ἡσυχάζει», κατά κάποιο τρόπο (ἀνθρωποπαθῶς θά λέγαμε) ἀδρανεῖ…: «Τά τῶν φίλων ἄπιστα, τά τῆς Ἐκκλησίας ἀποίμαντα.Ἔρρει τά καλά, γυμνά τά κακά,ὁ πλοῦς ἐν νυκτί, πυρσός οὐδαμοῦ, Χριστός καθεύδει»…(ὅπου π.)
Μήπως καί στήν ἐποχή μας δέν πραγματοποιοῦνται τά ἀνωτέρω; Ὑπάρχει ἀληθινή, γνήσια καί πραγματική φιλία κατά Θεόν στούς περισσοτέρους ἀνθρώπους στήν ἰδιοτελῆ καί χρησιμοθηρική κοινωνία μας; Μέ τόν φανό τοῦ Διογένους πρέπει νά ψάξει κανείς γιά νά συναντήσει πιστό φίλο, τέτοιον πού τόν περιγράφει πάλι ὁ ἅγιος Γρηγόριος λέγοντας ὅτι «φίλου πιστοῦ οὐκ ἔστιν ἀντάλλαγμα, φίλος πιστός σκέπη κραταιά και ὡχυρωμένον βασίλειον, φίλος πιστός θησαυρός ἔμψυχος, φίλος πιστός κῆπος κεκλεισμένος και πηγή ἐσφραγισμένη, κατά καιρόν ἀνοιγόμενά τε και μεταλαμβανόμενα…Φίλος πιστός λιμήν ἀναψύξεως»….
Μήπως συναντοῦμε συχνά στις ἡμέρες μας ποιμένες ἀνυστάκτους, Πατέρες στοργικούς ὅπως τους περιγράφει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, οἱ ὁποῖοι ἀναγεννοῦν τα πνευματικά τους τέκνα «ἐν Χριστῷ καί διά τοῦ Εὐαγγελίου», ταγούς ἐκκλησιαστικούς μέ ἀσκητικό ἦθος καί θυσιαστική διάθεση γιά τό ποίμνιο τοῦ Χριστοῦ, προσφερομένους εἰς ἀνιδιοτελῆ διακονία τῶν ἀθανάτων ψυχῶν, χάριν τῶν ὁποίων «Χριστός ἀπέθανεν»;
Πολλά περί τοῦ ἀντιθέτου σήμερα μαρτυροῦνται…Ὀλίγα, δυστυχῶς, τά φαεινά ὑποδείγματα. Στίς περισσότερες τῶν περιπτώσεων ἐπαληθεύεται ὁ Θεολόγος Γρηγόριος, γράφοντας ὅτι «τά τῆς Ἐκκλησίας ἀποίμαντα»…
Στις πονηρές ἡμέρες μας, ἐπίσης, «ἔρρει τα καλά, γυμνά τα κακά». Ἐξέλιπεν ἡ ἀληθής ἀγάπη πού ἀποτελεῖ το κατ᾿ ἐξοχήν γνώρισμα τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἀνιδιοτέλεια, ἡ θυσία καί ἡ φιλανθρωπία προς τους πάσχοντες ἀδελφούς, ὁ σεβασμός τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, ἡ κατάφαση τῆς ἐτερότητος, ἡ ἔνδειξη ὑπομονῆς στά σφάλματα τῶν ἄλλων, ἀνοχῆς καί καρτερικότητος, ἡ ταπεινοφροσύνη καί ἡ ἐγκράτεια, ἡ ἀγωνιστικότητα καί ἡ σταυρική ζωή, ἡ ὀλιγαρκής χρήση τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν.
Ἀκόμη, ἐξέλιπε ὁ (ὑγιῆς) φόβος τοῦ Θεοῦ ἀπό τόν σημερινό ἄνθρωπο, ἡ εὐλάβεια καί ὁ ἁγῶνας γιά τήν κατάκτηση τῶν ἀρετῶν μέσα στα πλαίσια τῆς Ἐκκλησίας, ἐξέλιπε ἡ συμμετοχή στά ἱερά Μυστήρια, ἡ ὁποία συνδιαζομένη μέ τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καθιστοῦν τον ἄνθρωπο δεκτικόν τῆς Χάριτος και ζωντανό μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.
Ἀποδίωξε ὁ σημερινός ἄνθρωπος τόν Θεάνθρωπο, «ἀπόστα ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὀδούς σου εἰδέναι οὐ βούλομαι»…(Ἰώβ, κα΄14). Δηλαδή φῦγε ἀπό κοντά μου Χριστέ, δέν ἐπιθυμῶ νά σέ γνωρίζω, δέν θέλω νά ξέρω τίς ἐντολές σου, μοῦ εἶσαι ἐμπόδιο στά σχέδιά μου, στίς ἐπιδιώξεις καί τίς ἐνέργειές μου… Καί ἑπομένως, ὅταν ἀποδιώξουμε ἀπό τη ζωή μας τοόν Θεάνθρωπο Χριστό, τή πηγή κάθε καλοῦ και ἀγαθοῦ, ἔρχεται ὁ ἀντίδικος διάβολος καί ἐμφανίζονται ὅλα τά κακά, ἀφοῦ κατά τή γνωστή ρῆση, «χωρίς Χριστό, ὅλα ἐπιτρέπονται»…
Καί σήμερα, ὄντως «γυμνά τα κακά», ἀπροκάλυπτη ἡ κακία, ἀναίσχυντη καί πολυποίκιλη ἡ ἀποστασία… Βεβαίως, οἱ Ἅγιοι Πατέρες και ἱεροί συγραφεῖς, μᾶς τονίζουν ὅτι τό κακό δέν ἔχει δική του ὑπόσταση, ἀλλά ἀποτελεῖ ἔλλειψη τοῦ ἀγαθοῦ, ὅπως καί τό σκοτάδι ἐμφανίζεται ὡς ἔλλειψη τοῦ φωτός! Ἡ ἁμαρτία καί τό κακό εἶναι νοσηρές καταστάσεις τῆς φύσεως καί τῆς βουλήσεως. Γι᾿ αὐτό καί ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου για την ὁποῖα τόσος λόγος γίνεται στά ἱερά κείμενα, Βιβλικά, Πατερικά, ὑμνολογικά, εἶναι ἡ θεραπεία ἀπό τη νόσο τῆς ἁμαρτίας, ἡ ἀνάπλαση τοῦ «Θείου καλλιτεχνήματος», τοῦ ἀνθρώπου, ἐν Χριστῷ. Τό κακό, λοιπόν, δέν ἔχει ἀρχέγονες ρίζες, ἀλλά ἀποτελεῖ μόνο παρασιτική διάβρωση, δέν ἔχει ὅπως εἴπαμε, ὑπόσταση, ἀλλά «κλέβει» τήν ὑπόσταση τοῦ ἀγαθοῦ. Ἐλλείψει ἑπομένως τῶν καλῶν (τῶν ἀρετῶν), ἐμφανίζονται «γυμνά τά κακά».
Πέραν αὐτοῦ, ἀφοῦ ὁ Χριστός εἶναι Φῶς, «τό φῶς το ἀληθινόν τό φωτίζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν κόσμον», ὅποιος Τόν ἀπορρίπτει ἀπό τη ζωή του, πορεύεται στο σκοτάδι και δεν βρίσκει φανό! «Ὁ πλοῦς ἐν νυκτί, πυρσός οὐδαμοῦ». Ὅταν ἀρνούμαστε την οἰακοστροφία καί πηδαλιουχία τοῦ πλοίου τῆς ζωῆς μας ἀπό τόν Κύριο, τόν μόνο κυβερνήτη τοῦ σύμπαντος, ὁ Ὁποῖος καί μόνον Αὐτός μπορεῖ νά μᾶς ὀδηγήσει στόν εὔδιο τῆς σωτηρίας λιμένα, τότε, σκότος βαθύ καί ψηλαφητό θά ἀπλωθεῖ καί μάταια θά ζητοῦμε «ἐν τῇ νυκτί φῶς»… Εὐκταῖον νά μήν παραδοθεῖ στό ἔρεβος καί στή μαύρη νύκτα τῶν παθῶν ἡ κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ πλασθεῖσα ψυχή…
Στήν ἀκροτελεύτεια φράση τῆς «πονεμένης» ἐπιστολῆς του ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θά σημειώσει ὅτι «Χριστός καθεύδει», ὁ Χριστός κοιμᾶται, ἡσυχάζει, θέλοντας προφανῶς να ὑπογραμμίσει τήν ἀνοχή τοῦ Κυρίου γιά ὅσα συμβαίνουν στον κόσμο, πρᾶγμα πού ἐπισημαίνεται καί τό συναντοῦμε καί σέ ἄλλα κείμενα, Βιβλικά και Πατερικά, κατά τρόπο ἀνθρωπομορφικό καί παιδαγωγικό. (Ψαλμ.44,23: «Ἐξεγέρθητι, ἵνα τί ὑπνοῖς Κύριε; Ἀνάστηθι!)…
Πολλοί λέγουν και σήμερα, ὅπως το ἀκοῦμε ὅτι «κάτι κακό θα συμβεῖ, κάποια ὀργή θα ξεσπάσει, ἡ ἀποστασία ἔχει κορυφωθεῖ και ἡ ἀνοχή τοῦ Θεοῦ ἐξαντλεῖται, πόλεμος, καταστροφή, ἤ κάτι ἄλλο φοβερό και συγκλονιστικό θά λάβει χώρα στόν κόσμο» κλπ.… Δέν ὑπάρχουν ὅμως κακά, ὅπως τά ἐννοοῦμε ἐμεῖς, ἀλλά ὑπάρχουν παιδευτικές παραχωρήσεις τοῦ…ἐξεγειρομένου «ἐξ ὕπνου» Κυρίου καί Θεοῦ! Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἐν προκειμένῳ, θα μᾶς πεῖ ὅτι οἱ συμφορές και οἱ θλίψεις, εἶναι κάτι το κακό, ἀλλά, ἄν μετανοήσουμε, μποροῦν νά ἀποβούν ωφέλιμα στην πνμευματική μας πορεία: «Αὗται δέ τῷ μέν δοκεῖν κακαί εἰσι ἀλγειναί τυγχάνουσαι, τῇ ἀληθείᾳ ἀγαθαί∙ ἐπιστροφῆς γάρ καί σωτηρίας γίνονται τοῖς συνιοῦσι πρόξενοι∙ ταύτας διά Θεοῦ γίνεσθαι φησιν ἡ Γραφή». (βλ. Ἔκδοσις ἀκριβής…MPG. 94, 1193). Ἄλλωστε, καί κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, «οὐδέν κακόν, ἁμαρτία μόνον»…
Τά παραχωρούμενα ἀπό τόν Θεό δεινά εἶναι τά «φάρμακα», διά τῶν ὁποίων θεραπεύεται ἡ μεγάλη νόσος ἡ ἁμαρτία, κατά τίς ἑρμηνεῖες τῶν Πατέρων μας. Τά ἐπιτρέπει ὁ Κύριος, παρόλο πού ἐμεῖς, ἁμετανόητοι ὄντες, λέγουμε πολλές φορές ὅτι «δέν θά ἀφήσει ὁ Θεός» κλπ. Ὅμως ὁ Θεός, ὅπως τό βλέπουμε στήν παγκόσμια Ἱστορία, ἐπέτρεψε πολλά δεινά! Ὁ Θεός εἶναι μέν μακρόθυμος, πολυέλεος καί πέλαγος ἀγάπης καί φιλευσπλαχνίας, ἀλλά εἶναι καί δικαιοκρίτης καί αὐτό δέν θά πρέπει νά τό ἀγνοοῦμε οἱ πιστοί! Τιμωρεῖ δέ, ἀπό ἀγάπη, ὅσο καί ἄν αὐτό μπορεῖ νά ἀκούγεται λογικά ὡς ἀντιφατικό, ἀφοῦ ἐμεῖς πεπερασμένοι ὄντες, δεν μποροῦμε νά ἑννοήσουμε τό πῶς συνυφαίνεται (ὑπέρλογα) ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ μέ τή Θεία δικαιοσύνη Του! Ἡ λογική τοῦ Θεοῦ εἶναι ὑπέρ τόν ἀνθρώπινο λόγο, παράδοξη, ἀνεξιχνίαστη καί μυστηριώδης ἔναντι τοῦ Ὀρθολογισμοῦ. Ἔτσι λ.χ., διαβάζοντας τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη, βλέπουμε ἄπειρες τιμωρίες ἀσεβῶν κλπ. μέ τήν προοπτική πάντα τῆς ἐσχατολογικῆς αἰωνίου Κολάσεως τῶν ἀμετανοήτων ἁμαρτωλών.
Παράλληλα, ὁ Κύριος ἐνεργεῖ παιδαγωγικά εἴτε σέ ἐπίπεδο προσωπικό, εἴτε ἐθνικό. Ἔτσι, ἐπέτρεψε τήν ἅλωση τῆς βασιλίδος τῶν πόλεων, ἐπέτρεψε τήν Μικρασιατική καταστροφή μέ τόν τόσο ξεριζωμό κλπ. ἐπέτρεψε πολέμους, μάστιγες, σεισμούς, λοιμούς και λιμούς και ἄλλα πολλά. Γιατί καί σήμερα νά ἀποκλείεται ἡ Θεία παρέμβαση μέ τήν τόση ἀποστασία; Σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τῶν Προφητῶν ἀλλά καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας, ἄν μετανοήσουμε καί ἐπιστρέψουμε ὡς ἄνθρωποι στόν Ζώντα ἀληθινό Θεόν, τότε ἡ βουλή αὐτοῦ τοῦ προσωπικοῦ μας Θεοῦ θά ἀλλάξει! Τα δάκρυά μας θά κάμψουν τήν δικαία Του ὁργή (ὅπως λέμε ἀνθρωπομορφικά), δηλαδή τήν ἐκδήλωση τῶν παιδαγωγικῶν ἤ ἀπογνωστικῶν (κατά τόν ἅγιο Ἱ. τόν Δαμασκηνό) παραχωρήσεων Του… Θά ἀλλάξουν τά πάντα, μέ τή δική μας ὁλόθερμη μετάνοια καί ἐπανάκαμψη στόν Θεό, ἀφοῦ ὁ Θεός ὡς αὐτάγαθος «καί πηγή ἀγαθότητος» δέν θέλει τόν θάνατο τοῦ ἁμαρτωλού «ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι καί ζῆν αὐτόν».
Διά πρεσβειῶν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐλπίζουμε καί προσευχόμαστε, ὁ ἐν Τριάδι Πανάγαθος Θεός νά μᾶς χαρίσει το μέγα ἔλεός Του, νά μᾶς ἐνισχύει στήν πίστη μας, νά μᾶς δωρίσει πνεῦμα σωφροσύνης, μετανοίας και ταπεινοφροσύνης, καί, ἐν τέλει, νά μᾶς διασώσει ἀπό ὅλα τά δεινά, πού βίαια καί ἄτεγκτα σήμερα μᾶς περιστοιχίζουν καί ἐπαπειλοῦν.
