Όταν οι κομμουνιστές ηγέτες καταδίκαζαν την θρησκεία ως όπιο του λαού, οι ίδιοι προβάλλονταν σαν θεοί σε προπαγανδιστικές εκδηλώσεις. Φωτογραφία από τον σοσιαλιστικό παράδεισο της πείνας στην Σοβιετική Ένωση βλέπετε άνω... Ο Στάλιν, ο πατερούλης των εργατών κατοικούσε στο ανάκτορο του Τσάρου... Είχε λιμουζίνα όταν οι αγρότες του δεν είχαν ούτε βόδι να οργώσουν για να ζήσουν. Θυμηθείτε τα 6.000.000 θύματα πείνας στην Ουκρανία που τους άφησε με προσωπική του διαταγή ο Στάλιν, να πεθάνουν διότι ήταν αντικομμουνιστές εθνικόφρονες... 6.000.000 άνθρωποι, νέοι, γέροι, μωρά νήπια, γυναίκες, άντρες πέθαναν αργά από τη πείνα διότι δεν ήταν κομμουνιστές... Αυτός είναι ο κομμουνισμός, το όπιο των οπαδών του. Πολιτικό, εθνικό και θρησκευτικό καρκίνωμα.
Παρακολουθώντας κανείς την εκκλησιαστική ειδησεογραφία από την Σοβιετική Ένωσι κατά τα τελευταία δύο έτη διαπιστώνει ότι πράγματι μια αληθινή κοσμογονία συμβαίνει σ’ αυτή την χώρα που έχει ποτισθή με το αίμα χιλιάδων νεομαρτύρων της χριστιανικής πίστεως μέσα στον 20ό αιώνα. Πέρα από την φαντασμαγορική διοργάνωσι των εορτασμών της Χιλιετηρίδος της Ρωσικής Εκκλησίας από το Πατριαρχείο Μόσχας και την σοβιετική κυβέρνησι τον περασμένο χρόνο, η πολιτική της περεστρόικα (ανασυγκροτήσεως) και της γκλάσνοστ (διαφανείας) φαίνεται να προχωρή καθημερινά όλο και περισσότερο στις σχέσεις Εκκλησίας και κράτους. Παλαίφατες ιστορικές μονές αποδίδονται στην Εκκλησία και επαναλειτουργούν, γίνεται λόγος για «περίοδο καταπιέσεων» και καταπατήσεων του νόμου περί ελευθερίας της συνειδήσεως, αποκαθίστανται διωχθέντες και εξαγγέλονται νομοθετικές μεταρρυθμίσεις για την άρσι του μέχρι σήμερα ισχύοντος αυστηρού αποκλεισμού της Εκκλησίας από την κοινωνική και δημόσια ζωή1.
Ποια είναι όμως η βαθύτερη φιλοσοφία στην οποία βασίζεται η καινούργια αυτή πολιτική του σοβιετικού καθεστώτος; Υποστηρίζεται ότι ο σημερινός ηγέτης της χώρας αυτής πιστεύει στον Θεό2. Είναι γεγονός ότι, παραδόξως για κομμουνιστή ηγέτη, η λέξις «Θεός» δεν είναι διαγεγραμμένη από το λεξιλόγιό του και την έχει χρησιμοποιήσει μερικές φορές με ιδιωματικό τρόπο σε δηλώσεις του. Για ποιον «θεό» όμως μιλάει ο Γκορμπατσώφ; Πολλοί λένε ότι αναφέρεται στον Αντίχριστο, του οποίου την έλευσι προετοιμάζει με την πολιτική του. Με τί μάτι πρέπει τότε να δούμε όλες αυτές τις παραχωρήσεις του προς την Εκκλησία;
Κοντά στα όσα σχετικά έχουν δημοσιευθή τελευταία στον ελληνικό και ξένο εκκλησιαστικό τύπο (σημειωτέον, όχι πάντα απαλλαγμένα από κάποιους τόνους υπεραισιοδοξίας και θριαμβολογίας), πολλές και καίριες απαντήσεις νομίζουμε ότι δίνει και το κατωτέρω άρθρο, που δημοσιεύθηκε στο υπ. αριθ. 3725/20-5-1988 φύλλο της ρωσικής εφημερίδος La Pensee Russe (Η Ρωσική Σκέψις) του Παρισιού με τίτλο θρησκεία και Περεστρόικα και είναι από μνήμης καταγραφή της εισηγήσεως του Κωνσταντίνου Χάρτσεφ, προέδρου του «Συμβουλίου θρησκευτικών Υποθέσεων» της ΕΣΣΔ, σε σύσκεψι καθηγητών των ανωτέρων σχολών του Κομμουνιστικού Κόμματος τον Μάρτιο του 1988. Η καταγραφή έγινε από παριστάμενο άτομο και διωχετεύθηκε στο εξωτερικό. Αυτή η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ του σημερινού «υπουργού θρησκευμάτων» του Γκορμπατσώφ3 και των ανωτέρων θεωρητικών του κομμουνιστικού κόμματος της ΕΣΣΔ προσφέρει μια απροκάλυπτη θέα της πολιτικής του σημερινού καθεστώτος απέναντι στην Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία και της φιλοσοφίας που την διέπει.
Δημοσιεύουμε το κείμενο αυτούσιο, διότι πρόκειται περί ντοκουμέντου. Οι υποσημειώσεις έχουν καθαρά επεξηγηματικό και πληροφοριακό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης καλείται να βγάλη μόνος του τα συμπεράσματα.
Στατιστικά στοιχεία
Η απογραφή της δεκαετίας του '50 έφερε στο φως αναπάντεχα στοιχεία: Ο αριθμός των πιστών στην ΕΣΣΔ αποδείχτηκε ότι αποτελούσε το 70%, δηλαδή 115 εκατομμύρια άτομα, παρ’ όλο που σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία έπρεπε να ήταν 20%. Την εκτίμησι του 70% την δίνουν οι αρχηγοί των εκκλησιών. Τείνω να θεωρώ περισσότερο αξιόπιστους τους αρχηγούς των εκκλησιών. Απ’ αυτά τα 115 εκατομμύρια άτομα, τα 30 εκατομμύρια ανήκουν στην Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία4.
Ιστορία
Η σύγκρουσις μεταξύ σοβιετικού καθεστώτος και Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, κατά την οποία μέλη της Εκκλησίας είχαν χρησιμοποιήσει ένοπλη βία κατά του σοβιετικού καθεστώτος, τερματίσθηκε το 1924 με την αναγνώρισι του νέου καθεστώτος από τον Πατριάρχη Τύχωνα5. Τα χρόνια της κολλεκτιβοποιήσεως και της εκκαθαρίσεως των «κουλάκων» ήταν επίσης χρόνια καταπιέσεως και για την Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία, αφού ήταν απαραίτητο να σπάσουμε την ιδεολογία των αγροτών. Κατά τη δεκαετία του '30 και ιδιαίτερα το '38 οι άνθρωποι της εκκλησίας καταπιέσθηκαν στον ίδιο βαθμό με τα στελέχη του κόμματος6.
Κάτω από την πίεσι του πολέμου, η Εκκλησία έδωσε ανέλπιστα αποτελέσματα7. Αφού οι Γερμανοί, για λόγους ιδεολογικής σκοπιμότητος, άνοιξαν χιλιάδες νέες εκκλησίες σε κατεχόμενες περιοχές...8 (διακοπή απ’ το ακροατήριο: Ο Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο Αγών μου» μιλάει περί ανάγκης καταστροφής της θρησκείας και αντικαταστάσεώς της με απόκρυφες επιστήμες). Ο Χίτλερ, ωστόσο, είχε αντιληφθή τη σημασία των θρησκευτικών ζητημάτων στην πολιτική. Ήταν υποχρεωμένος να κάνη μια ανακωχή με την Εκκλησία.
Στα χρόνια του πολέμου ανοίχτηκαν 2500 εκκλησίες. Σαν αποτέλεσμα, η δεκαετία του '50 γνώρισε μία έκρηξι της θρησκευτικότητος.
Ο Χρουστσώφ ανέμενε μια ταχεία υλοποίησι του κομμουνισμού9 και γι’ αυτό ήταν υποχρεωμένος να τελειώνη βραχυπρόθεσμα με τους ανθρώπους της εκκλησίας. Στα 1961-64, από 20.000 υπάρχουσες εκκλησίες, οι 10.000 έκλεισαν. Έκλειναν γύρω στις 150 εκκλησίες την ημέρα. Από το 1965 ως το 1985 έκλεισαν 1300 εκκλησίες. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν 6800 εκκλησίες. Στη Μόσχα είναι ανοιχτές 57 εκκλησίες10 και, παρ’ όλη την προφανή έλλειψι εκκλησιών για τους Μοσχοβίτες, ούτε μία αίτησις δεν έχει υποβληθή από πιστούς για άνοιγμα νέων εκκλησιών11. Αυτή τη στιγμή στην ΕΣΣΔ υπάρχουν γύρω στα 1000 «ανήσυχα σημεία», όπου πολίτες απαιτούν το άνοιγμα μιας εκκλησίας και την αναγνώρισι ενός σωματείου.
Η τρέχουσα τάσι στην πολιτική του κόμματος
Πρέπει να επανεξετάσουμε τη νομοθεσία περί θρησκευμάτων του 1929 και να κάνουμε χρήσι του διατάγματος του Λένιν περί χωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος, με το οποίο, παρεμπιπτόντως, αντιφάσκει κραυγαλέα ο νόμος του 192912. Δεν συμφωνώ ωστόσο με ωρισμένα σημεία του διατάγματος και ιδιαίτερα εκείνο που αρνείται στην Εκκλησία το καθεστώς του «νομικού προσώπου»13.
Προς το παρόν στη Σοβιετική Ένωσι δεν υπάρχει τάσις για μείωσι της θρησκευτικότητος. Κάθε χρόνο γίνονται ένα εκατομμύριο εκκλησιαστικές κηδείες. Αυτό αντιστοιχεί στο 20-30% των αποβιούντων. Μια εκκλησιαστική κηδεία, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί την πιο αξιόπιστη ένδειξι θρησκευτικότητος, γιατί κατά τη διάρκεια της ζωής του ένα άτομο μπορεί να έλεγε ψέμματα από φόβο μήπως χάσει τη δουλειά του.
Το 30% των βρεφών βαπτίζονται. Παλιά εφαρμόζαμε την τακτική του να απαιτούμε το διαβατήριο για τη βάπτισι. Αυτό παρείχε στα στελέχη του κόμματος την δυνατότητα να βρίσκουν ποιοι είναι βαπτισμένοι από τα στοιχεία του διαβατηρίου τους και να εφαρμόζουν διοικητικά μέτρα κατά των πιστών14. Αυτή η τακτική του να επιδεικνύονται διαβατήρια στην εκκλησία δεν συμβαδίζει καν με τη νομοθεσία του 1929. Και γενικά, αφού η Εκκλησία από νομικής απόψεως είναι χωρισμένη από το κράτος, κανένα εκκλησιαστικό έγγραφο δεν έχει ισχύ στις δημόσιες υπηρεσίες, όπως επίσης και κανένα δημόσιο έγγραφο, όπως είναι η ταυτότητα ή το διαβατήριο, δεν έχει ισχύ στην Εκκλησία. Σήμερα με δική μας πρωτοβουλία έχει σταματήσει η τακτική της επιδείξεως του διαβατηρίου στην εκκλησία. Και αποδεικνύεται ότι η μεγαλύτερη αντίδρασις προς αυτή τη διακοπή ήλθε από την πλευρά των ίδιων των ιερέων. Η εξήγησις είναι απλή: Για μια επίσημη βάπτισι επιτρέπεται να παίρνουν 6,5 ρούβλια, ενώ για μια μυστική βάπτισι παίρνουν ως και 100 ρούβλια.
Εμείς, δηλ. το κόμμα, πέσαμε στην παγίδα της ίδιας μας της αντιθρησκευτικής πολιτικής των απαγορεύσεων και των διώξεων. Αποξενώσαμε τους ιερείς από τους πιστούς. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι και οι πιστοί άρχισαν να έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στις τοπικές οργανώσεις του κόμματος. Το κόμμα και το κράτος έχασαν προοδευτικά τον έλεγχο από τους πιστούς. Επιπλέον, σαν αποτέλεσμα, βλέπουμε την εμφάνισι αδιαφόρων πιστών, δηλαδή πιστών που συμμετέχουν μόνο στις ακολουθίες και παραμένουν αδιάφοροι για τα πάντα. Και το κυριώτερο είναι ότι είναι αδιάφοροι για τον κομμουνισμό.
Τώρα, τί συμφέρει περισσότερο στο κόμμα: ένα αδιάφορο άτομο ή ένα πιστό άτομο που πιστεύει ειλικρινά; Είναι πιο δύσκολο να ελέγξη κανείς τους αδιάφορους15. Είναι παράδοξο, αλλά δεν υπάρχει καμμία αντίφασις. Αντιμετωπίζουμε ένα καταπληκτικό φαινόμενο: Παρ’ όλες τις τόσες προσπάθειές μας η Εκκλησία επέζησε, και όχι μόνο επέζησε, αλλά αρχίζει να υφίσταται μια ανανέωσι16. Κι έτσι γεννώνται τα ερωτήματα: Τί είναι πιο συμφέρον για το κόμμα: ένα άτομο που πιστεύει στο Θεό, ένα άτομο που δεν πιστεύει σε τίποτα ή ένα άτομο που πιστεύει και στον Θεό και στον κομμουνισμό; Νομίζω ότι «μεταξύ δύο κακών το μη χείρον βέλτιστον»17. Σύμφωνα με τον Λένιν, το κόμμα πρέπει να διατηρήση τον έλεγχο σ’ όλες τις σφαίρες της ζωής του πολίτη και, αφού δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τους πιστούς και η ιστορία μας αποδεικνύει ότι η θρησκεία είναι κάτι το σοβαρό, το οποίο υπάρχει και θα παραμείνη, είναι καλύτερα για το κόμμα να κάνη έναν πραγματικό πιστό να πιστέψη και στον κομμουνισμό. Να λοιπόν ποια είναι για μας η πρόκλησις: η εκπαίδευσις ενός νέου τύπου ιερέα. Η επιλογή και ο διορισμός ιερέων είναι δουλειά του κόμματος.
Σύντροφοι, εδώ είναι που χρειαζόμαστε τους εγκεφάλους του κόμματος. Κάνω έκκλησι σε σας καλώντας σας να δημιουργήσετε, το ταχύτερο δυνατόν, αν όχι ένα ίδρυμα, τουλάχιστον ένα εργαστήριο προβληματισμού για τη μελέτη των αμοιβαίων σχέσεων κόμματος και Εκκλησίας και των αμοιβαίων επιδράσεων σοσιαλισμού και θρησκείας. Εμείς θα σας παράσχουμε το υλικό. Αυτή όμως ακριβώς τη στιγμή δεν έχουμε έναν μηχανισμό έρευνας και μελέτης. Κατά τη περίοδο της καταπιέσεως και την εποχή της στασιμότητος18, τα πράγματα αφέθηκαν ελεύθερα στην πορεία τους, με την υιοθέτησι της αντιλήψεως ότι η θρησκεία κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες θα εξαφανιζόταν από μόνη της.
Αντικειμενικός σκοπός ο έλεγχος της θρησκείας
Ποια είναι όμως η βαθύτερη φιλοσοφία στην οποία βασίζεται η καινούργια αυτή πολιτική του σοβιετικού καθεστώτος; Υποστηρίζεται ότι ο σημερινός ηγέτης της χώρας αυτής πιστεύει στον Θεό2. Είναι γεγονός ότι, παραδόξως για κομμουνιστή ηγέτη, η λέξις «Θεός» δεν είναι διαγεγραμμένη από το λεξιλόγιό του και την έχει χρησιμοποιήσει μερικές φορές με ιδιωματικό τρόπο σε δηλώσεις του. Για ποιον «θεό» όμως μιλάει ο Γκορμπατσώφ; Πολλοί λένε ότι αναφέρεται στον Αντίχριστο, του οποίου την έλευσι προετοιμάζει με την πολιτική του. Με τί μάτι πρέπει τότε να δούμε όλες αυτές τις παραχωρήσεις του προς την Εκκλησία;
Κοντά στα όσα σχετικά έχουν δημοσιευθή τελευταία στον ελληνικό και ξένο εκκλησιαστικό τύπο (σημειωτέον, όχι πάντα απαλλαγμένα από κάποιους τόνους υπεραισιοδοξίας και θριαμβολογίας), πολλές και καίριες απαντήσεις νομίζουμε ότι δίνει και το κατωτέρω άρθρο, που δημοσιεύθηκε στο υπ. αριθ. 3725/20-5-1988 φύλλο της ρωσικής εφημερίδος La Pensee Russe (Η Ρωσική Σκέψις) του Παρισιού με τίτλο θρησκεία και Περεστρόικα και είναι από μνήμης καταγραφή της εισηγήσεως του Κωνσταντίνου Χάρτσεφ, προέδρου του «Συμβουλίου θρησκευτικών Υποθέσεων» της ΕΣΣΔ, σε σύσκεψι καθηγητών των ανωτέρων σχολών του Κομμουνιστικού Κόμματος τον Μάρτιο του 1988. Η καταγραφή έγινε από παριστάμενο άτομο και διωχετεύθηκε στο εξωτερικό. Αυτή η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ του σημερινού «υπουργού θρησκευμάτων» του Γκορμπατσώφ3 και των ανωτέρων θεωρητικών του κομμουνιστικού κόμματος της ΕΣΣΔ προσφέρει μια απροκάλυπτη θέα της πολιτικής του σημερινού καθεστώτος απέναντι στην Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία και της φιλοσοφίας που την διέπει.
Δημοσιεύουμε το κείμενο αυτούσιο, διότι πρόκειται περί ντοκουμέντου. Οι υποσημειώσεις έχουν καθαρά επεξηγηματικό και πληροφοριακό χαρακτήρα. Ο αναγνώστης καλείται να βγάλη μόνος του τα συμπεράσματα.
Στατιστικά στοιχεία
Η απογραφή της δεκαετίας του '50 έφερε στο φως αναπάντεχα στοιχεία: Ο αριθμός των πιστών στην ΕΣΣΔ αποδείχτηκε ότι αποτελούσε το 70%, δηλαδή 115 εκατομμύρια άτομα, παρ’ όλο που σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία έπρεπε να ήταν 20%. Την εκτίμησι του 70% την δίνουν οι αρχηγοί των εκκλησιών. Τείνω να θεωρώ περισσότερο αξιόπιστους τους αρχηγούς των εκκλησιών. Απ’ αυτά τα 115 εκατομμύρια άτομα, τα 30 εκατομμύρια ανήκουν στην Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία4.
Ιστορία
Η σύγκρουσις μεταξύ σοβιετικού καθεστώτος και Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, κατά την οποία μέλη της Εκκλησίας είχαν χρησιμοποιήσει ένοπλη βία κατά του σοβιετικού καθεστώτος, τερματίσθηκε το 1924 με την αναγνώρισι του νέου καθεστώτος από τον Πατριάρχη Τύχωνα5. Τα χρόνια της κολλεκτιβοποιήσεως και της εκκαθαρίσεως των «κουλάκων» ήταν επίσης χρόνια καταπιέσεως και για την Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία, αφού ήταν απαραίτητο να σπάσουμε την ιδεολογία των αγροτών. Κατά τη δεκαετία του '30 και ιδιαίτερα το '38 οι άνθρωποι της εκκλησίας καταπιέσθηκαν στον ίδιο βαθμό με τα στελέχη του κόμματος6.
Κάτω από την πίεσι του πολέμου, η Εκκλησία έδωσε ανέλπιστα αποτελέσματα7. Αφού οι Γερμανοί, για λόγους ιδεολογικής σκοπιμότητος, άνοιξαν χιλιάδες νέες εκκλησίες σε κατεχόμενες περιοχές...8 (διακοπή απ’ το ακροατήριο: Ο Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο Αγών μου» μιλάει περί ανάγκης καταστροφής της θρησκείας και αντικαταστάσεώς της με απόκρυφες επιστήμες). Ο Χίτλερ, ωστόσο, είχε αντιληφθή τη σημασία των θρησκευτικών ζητημάτων στην πολιτική. Ήταν υποχρεωμένος να κάνη μια ανακωχή με την Εκκλησία.
Στα χρόνια του πολέμου ανοίχτηκαν 2500 εκκλησίες. Σαν αποτέλεσμα, η δεκαετία του '50 γνώρισε μία έκρηξι της θρησκευτικότητος.
Ο Χρουστσώφ ανέμενε μια ταχεία υλοποίησι του κομμουνισμού9 και γι’ αυτό ήταν υποχρεωμένος να τελειώνη βραχυπρόθεσμα με τους ανθρώπους της εκκλησίας. Στα 1961-64, από 20.000 υπάρχουσες εκκλησίες, οι 10.000 έκλεισαν. Έκλειναν γύρω στις 150 εκκλησίες την ημέρα. Από το 1965 ως το 1985 έκλεισαν 1300 εκκλησίες. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν 6800 εκκλησίες. Στη Μόσχα είναι ανοιχτές 57 εκκλησίες10 και, παρ’ όλη την προφανή έλλειψι εκκλησιών για τους Μοσχοβίτες, ούτε μία αίτησις δεν έχει υποβληθή από πιστούς για άνοιγμα νέων εκκλησιών11. Αυτή τη στιγμή στην ΕΣΣΔ υπάρχουν γύρω στα 1000 «ανήσυχα σημεία», όπου πολίτες απαιτούν το άνοιγμα μιας εκκλησίας και την αναγνώρισι ενός σωματείου.
Η τρέχουσα τάσι στην πολιτική του κόμματος
Πρέπει να επανεξετάσουμε τη νομοθεσία περί θρησκευμάτων του 1929 και να κάνουμε χρήσι του διατάγματος του Λένιν περί χωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος, με το οποίο, παρεμπιπτόντως, αντιφάσκει κραυγαλέα ο νόμος του 192912. Δεν συμφωνώ ωστόσο με ωρισμένα σημεία του διατάγματος και ιδιαίτερα εκείνο που αρνείται στην Εκκλησία το καθεστώς του «νομικού προσώπου»13.
Προς το παρόν στη Σοβιετική Ένωσι δεν υπάρχει τάσις για μείωσι της θρησκευτικότητος. Κάθε χρόνο γίνονται ένα εκατομμύριο εκκλησιαστικές κηδείες. Αυτό αντιστοιχεί στο 20-30% των αποβιούντων. Μια εκκλησιαστική κηδεία, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί την πιο αξιόπιστη ένδειξι θρησκευτικότητος, γιατί κατά τη διάρκεια της ζωής του ένα άτομο μπορεί να έλεγε ψέμματα από φόβο μήπως χάσει τη δουλειά του.
Το 30% των βρεφών βαπτίζονται. Παλιά εφαρμόζαμε την τακτική του να απαιτούμε το διαβατήριο για τη βάπτισι. Αυτό παρείχε στα στελέχη του κόμματος την δυνατότητα να βρίσκουν ποιοι είναι βαπτισμένοι από τα στοιχεία του διαβατηρίου τους και να εφαρμόζουν διοικητικά μέτρα κατά των πιστών14. Αυτή η τακτική του να επιδεικνύονται διαβατήρια στην εκκλησία δεν συμβαδίζει καν με τη νομοθεσία του 1929. Και γενικά, αφού η Εκκλησία από νομικής απόψεως είναι χωρισμένη από το κράτος, κανένα εκκλησιαστικό έγγραφο δεν έχει ισχύ στις δημόσιες υπηρεσίες, όπως επίσης και κανένα δημόσιο έγγραφο, όπως είναι η ταυτότητα ή το διαβατήριο, δεν έχει ισχύ στην Εκκλησία. Σήμερα με δική μας πρωτοβουλία έχει σταματήσει η τακτική της επιδείξεως του διαβατηρίου στην εκκλησία. Και αποδεικνύεται ότι η μεγαλύτερη αντίδρασις προς αυτή τη διακοπή ήλθε από την πλευρά των ίδιων των ιερέων. Η εξήγησις είναι απλή: Για μια επίσημη βάπτισι επιτρέπεται να παίρνουν 6,5 ρούβλια, ενώ για μια μυστική βάπτισι παίρνουν ως και 100 ρούβλια.
Εμείς, δηλ. το κόμμα, πέσαμε στην παγίδα της ίδιας μας της αντιθρησκευτικής πολιτικής των απαγορεύσεων και των διώξεων. Αποξενώσαμε τους ιερείς από τους πιστούς. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι και οι πιστοί άρχισαν να έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στις τοπικές οργανώσεις του κόμματος. Το κόμμα και το κράτος έχασαν προοδευτικά τον έλεγχο από τους πιστούς. Επιπλέον, σαν αποτέλεσμα, βλέπουμε την εμφάνισι αδιαφόρων πιστών, δηλαδή πιστών που συμμετέχουν μόνο στις ακολουθίες και παραμένουν αδιάφοροι για τα πάντα. Και το κυριώτερο είναι ότι είναι αδιάφοροι για τον κομμουνισμό.
Τώρα, τί συμφέρει περισσότερο στο κόμμα: ένα αδιάφορο άτομο ή ένα πιστό άτομο που πιστεύει ειλικρινά; Είναι πιο δύσκολο να ελέγξη κανείς τους αδιάφορους15. Είναι παράδοξο, αλλά δεν υπάρχει καμμία αντίφασις. Αντιμετωπίζουμε ένα καταπληκτικό φαινόμενο: Παρ’ όλες τις τόσες προσπάθειές μας η Εκκλησία επέζησε, και όχι μόνο επέζησε, αλλά αρχίζει να υφίσταται μια ανανέωσι16. Κι έτσι γεννώνται τα ερωτήματα: Τί είναι πιο συμφέρον για το κόμμα: ένα άτομο που πιστεύει στο Θεό, ένα άτομο που δεν πιστεύει σε τίποτα ή ένα άτομο που πιστεύει και στον Θεό και στον κομμουνισμό; Νομίζω ότι «μεταξύ δύο κακών το μη χείρον βέλτιστον»17. Σύμφωνα με τον Λένιν, το κόμμα πρέπει να διατηρήση τον έλεγχο σ’ όλες τις σφαίρες της ζωής του πολίτη και, αφού δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τους πιστούς και η ιστορία μας αποδεικνύει ότι η θρησκεία είναι κάτι το σοβαρό, το οποίο υπάρχει και θα παραμείνη, είναι καλύτερα για το κόμμα να κάνη έναν πραγματικό πιστό να πιστέψη και στον κομμουνισμό. Να λοιπόν ποια είναι για μας η πρόκλησις: η εκπαίδευσις ενός νέου τύπου ιερέα. Η επιλογή και ο διορισμός ιερέων είναι δουλειά του κόμματος.
Σύντροφοι, εδώ είναι που χρειαζόμαστε τους εγκεφάλους του κόμματος. Κάνω έκκλησι σε σας καλώντας σας να δημιουργήσετε, το ταχύτερο δυνατόν, αν όχι ένα ίδρυμα, τουλάχιστον ένα εργαστήριο προβληματισμού για τη μελέτη των αμοιβαίων σχέσεων κόμματος και Εκκλησίας και των αμοιβαίων επιδράσεων σοσιαλισμού και θρησκείας. Εμείς θα σας παράσχουμε το υλικό. Αυτή όμως ακριβώς τη στιγμή δεν έχουμε έναν μηχανισμό έρευνας και μελέτης. Κατά τη περίοδο της καταπιέσεως και την εποχή της στασιμότητος18, τα πράγματα αφέθηκαν ελεύθερα στην πορεία τους, με την υιοθέτησι της αντιλήψεως ότι η θρησκεία κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες θα εξαφανιζόταν από μόνη της.
Αντικειμενικός σκοπός ο έλεγχος της θρησκείας
Παιδάκια μικρά, αθώα, νεκρά από την πείνα... Το έγκλημα τους ήταν ότι δεν ήταν παιδιά κομμουνιστών αλλά πατριωτών Ουκρανών που δεν ήθελαν το καρκίνωμα του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Πατρίδα τους... Όμως η κομμουνιστική προπαγάνδα επέμενε ότι το κακό της ανθρωπότητος ήταν η θρησκεία, και έτσι έσφαξε, κρέμασε, έπνιξε εκατοντάδες χιλιάδες Χριστιανών... Επισκόπων, Ιερέων, Διακόνων, Μοναχών, και λαού... Μάλιστα οι βιασμοί ήταν ο μεγάλος φόβος των πιστών γυναικών που κρατούνταν στα κολαστήρια της ασφάλειας του κομμουνιστικού παραδείσου του Λένιν, μετά του Στάλιν και αργότερα του Χρουτσώφ...
Οι μεγαλύτερες επιτυχίες μας στον έλεγχο της θρησκείας και στην καταστολή της πρωτοβουλίας της σημειώθηκαν ανάμεσα στους ιερείς και τους επισκόπους της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Στην αρχή αυτό μας χαροποίησε, αλλά τώρα απειλεί να λειτουργήση εις βάρος μας με απρόβλεπτες εξελίξεις.
Παρά το γεγονός ότι οι δραστηριότητες της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ελέγχονται και περιορίζονται και η πρωτοβουλία της δεν προκαλεί καμμιά ανησυχία (αν και, παρεμπιπτόντως, ακόμα και η υπομονή ενός δουλοπρεπούς παραγιού έχει τα όριά της), ανησυχούμε για την αύξησι άλλων θρησκευτικών ομολογιών: Οι καθολικοί κρατούν ακόμη σταθερά την θέσι τους και υπάρχει εκρηκτική αύξησις στις αιρέσεις: περίπου 57 ομολογίες, που ισοδυναμούν με 15.000 ανεγνωρισμένα σωματεία. Παλιότερα καταπιέζαμε τη Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία και δεν εμποδίζαμε τους αιρετικούς, γιατί φοβόμασταν ότι θα ωργανώνονταν μυστικά και θα χάναμε εντελώς τον έλεγχο από πάνω τους. Αλλά, ως γνωστόν, οι καθολικοί, οι διαμαρτυρόμενοι, οι βαπτιστές, οι ευαγγελικοί, οι χιλιαστές και πολλοί άλλοι έχουν κέντρα και οργανωμένες διοικήσεις που βρίσκονται έξω από την επικράτεια και συνεπώς την επιρροή του σοβιετικού καθεστώτος και γι’ αυτό το λόγο η εκρηκτική τους ανάπτυξι είναι σαν των μυρμηγκιών, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Το κόμμα ενδιαφέρεται για ένα νέο τύπο Ρώσου ιερέα. Σήμερα ο ιερεύς δεν έχει συχνά καμμία σχέσι με την ενορία του. Είναι από διαφορετικό περιβάλλον και συχνά είναι και διαφορετικής εθνικότητος. Ένας τέτοιος ιερέας έρχεται στην ενορία του μια φορά την εβδομάδα με το αυτοκίνητό του, λειτουργεί και αυτό είναι όλο. Δεν θέλει να ξέρη για τίποτε άλλο. Σε πολλούς αρέσει έτσι. Στο κάτω κάτω δεν έχουν καμμιά ευθύνη. ούτε για το ποίμνιο, ούτε για χρήματα, ούτε για τη συντήρησι της εκκλησίας. Όταν ο πληρεξούσιος τους δίνει τον διορισμό τους, τους προειδοποιεί: "Πάρτε τα 350 ρούβλια σας και μη χώνετε τη μύτη σας σε τίποτε άλλο". Ούτε ο ιερέας ούτε ο πληρεξούσιος ούτε το κόμμα γνωρίζει τι γίνεται μέσα στην ενορία. Και παρ’ όλα αυτά 70% πιστοί —δεν είναι αστείο. Τί να κάνης μ’ αυτούς τους ανθρώπους; Πρέπει κάπως να εργαστής μαζί τους, να αποκτήσης κάποια επιρροή επάνω τους19. Και κάτι άλλο: η αποκατάστασι και η επισκευή των εκκλησιών -6.800 εκκλησιών, από τις οποίες οι 2.000 είναι μνημεία αρχιτεκτονικής. Δεν θα ήταν καλύτερα, αν εκείνοι που λειτουργούν σ’ αυτές ήταν υποχρεωμένοι να φροντίζουν και για την συντήρησί τους;
Ας πάρουμε το ζήτημα της εκπαιδεύσεως των παιδιών. Είτε σας αρέσει είτε όχι, δεν μπορείτε να πάρετε τα παιδιά από τους πιστούς. Παρ’ όλο που απαγορεύεται στα παιδιά να πηγαίνουν στην εκκλησία — και παρεμπιπτόντως, η Ρωσική Ορθόδοξος Εκκλησία το τηρεί αυτό αυστηρά— στις άλλες ομολογίες δεν έχουμε τρόπο να ελέγξουμε την επιρροή τους στα παιδιά. Στη Λιθουανία, 20.000 παιδιά μαθαίνουν κατήχησι —μυστικά βέβαια20. Όταν κάποιο απ’ αυτά τα παιδιά ρωτάη γιατί είναι τραβηγμένες οι κουρτίνες και γιατί δεν πρέπει να πη τίποτα σε κανέναν, οι μεγάλοι απαντούν: "Αυτό είναι το κράτος του Αντιχρίστου και δεν θα σε αφήσουν να μάθης τις αιώνιες αλήθειες του Θεού". Μπορείτε τώρα απλά να φανταστήτε τι στάσι θα έχη αυτό το παιδί απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς, όταν μεγαλώση21.
Καταλαβαίνω την έκπληξί σας. Κι εγώ είμαι κατά της διδασκαλίας των θρησκευτικών στα σχολεία, αλλά τί να κάνουμε; Στην Κεντρική Ασία, υπάρχουν εκατοντάδες κρυφά μουσουλμανικά ιεροδιδασκαλεία (μεντρεσέδες), στα οποία η διδασκαλία βρίσκεται σε μεσαιωνικό επίπεδο και η στάσις απέναντι στο καθεστώς και τους «απίστους» είναι αμφίβολη. Έφερα τούτο το θέμα της εκπαιδεύσεως στην ηγεσία και την έφαγα κατακούτελα: "Τί άλλο μένει να δούμε! Στο 70ό έτος του σοβιετικού καθεστώτος θα αποκτήσουμε κατηχητικά! Τρελάθηκες; Τί θα πει ο κόσμος;» Σας ζητώ να καταλάβετε σωστά αυτά που λέω. Είμαι κατά των κατηχητικών, αλλά κάτι πρέπει να κάνουμε.
Παρά το γεγονός ότι οι δραστηριότητες της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ελέγχονται και περιορίζονται και η πρωτοβουλία της δεν προκαλεί καμμιά ανησυχία (αν και, παρεμπιπτόντως, ακόμα και η υπομονή ενός δουλοπρεπούς παραγιού έχει τα όριά της), ανησυχούμε για την αύξησι άλλων θρησκευτικών ομολογιών: Οι καθολικοί κρατούν ακόμη σταθερά την θέσι τους και υπάρχει εκρηκτική αύξησις στις αιρέσεις: περίπου 57 ομολογίες, που ισοδυναμούν με 15.000 ανεγνωρισμένα σωματεία. Παλιότερα καταπιέζαμε τη Ρωσική Ορθόδοξο Εκκλησία και δεν εμποδίζαμε τους αιρετικούς, γιατί φοβόμασταν ότι θα ωργανώνονταν μυστικά και θα χάναμε εντελώς τον έλεγχο από πάνω τους. Αλλά, ως γνωστόν, οι καθολικοί, οι διαμαρτυρόμενοι, οι βαπτιστές, οι ευαγγελικοί, οι χιλιαστές και πολλοί άλλοι έχουν κέντρα και οργανωμένες διοικήσεις που βρίσκονται έξω από την επικράτεια και συνεπώς την επιρροή του σοβιετικού καθεστώτος και γι’ αυτό το λόγο η εκρηκτική τους ανάπτυξι είναι σαν των μυρμηγκιών, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Το κόμμα ενδιαφέρεται για ένα νέο τύπο Ρώσου ιερέα. Σήμερα ο ιερεύς δεν έχει συχνά καμμία σχέσι με την ενορία του. Είναι από διαφορετικό περιβάλλον και συχνά είναι και διαφορετικής εθνικότητος. Ένας τέτοιος ιερέας έρχεται στην ενορία του μια φορά την εβδομάδα με το αυτοκίνητό του, λειτουργεί και αυτό είναι όλο. Δεν θέλει να ξέρη για τίποτε άλλο. Σε πολλούς αρέσει έτσι. Στο κάτω κάτω δεν έχουν καμμιά ευθύνη. ούτε για το ποίμνιο, ούτε για χρήματα, ούτε για τη συντήρησι της εκκλησίας. Όταν ο πληρεξούσιος τους δίνει τον διορισμό τους, τους προειδοποιεί: "Πάρτε τα 350 ρούβλια σας και μη χώνετε τη μύτη σας σε τίποτε άλλο". Ούτε ο ιερέας ούτε ο πληρεξούσιος ούτε το κόμμα γνωρίζει τι γίνεται μέσα στην ενορία. Και παρ’ όλα αυτά 70% πιστοί —δεν είναι αστείο. Τί να κάνης μ’ αυτούς τους ανθρώπους; Πρέπει κάπως να εργαστής μαζί τους, να αποκτήσης κάποια επιρροή επάνω τους19. Και κάτι άλλο: η αποκατάστασι και η επισκευή των εκκλησιών -6.800 εκκλησιών, από τις οποίες οι 2.000 είναι μνημεία αρχιτεκτονικής. Δεν θα ήταν καλύτερα, αν εκείνοι που λειτουργούν σ’ αυτές ήταν υποχρεωμένοι να φροντίζουν και για την συντήρησί τους;
Ας πάρουμε το ζήτημα της εκπαιδεύσεως των παιδιών. Είτε σας αρέσει είτε όχι, δεν μπορείτε να πάρετε τα παιδιά από τους πιστούς. Παρ’ όλο που απαγορεύεται στα παιδιά να πηγαίνουν στην εκκλησία — και παρεμπιπτόντως, η Ρωσική Ορθόδοξος Εκκλησία το τηρεί αυτό αυστηρά— στις άλλες ομολογίες δεν έχουμε τρόπο να ελέγξουμε την επιρροή τους στα παιδιά. Στη Λιθουανία, 20.000 παιδιά μαθαίνουν κατήχησι —μυστικά βέβαια20. Όταν κάποιο απ’ αυτά τα παιδιά ρωτάη γιατί είναι τραβηγμένες οι κουρτίνες και γιατί δεν πρέπει να πη τίποτα σε κανέναν, οι μεγάλοι απαντούν: "Αυτό είναι το κράτος του Αντιχρίστου και δεν θα σε αφήσουν να μάθης τις αιώνιες αλήθειες του Θεού". Μπορείτε τώρα απλά να φανταστήτε τι στάσι θα έχη αυτό το παιδί απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς, όταν μεγαλώση21.
Καταλαβαίνω την έκπληξί σας. Κι εγώ είμαι κατά της διδασκαλίας των θρησκευτικών στα σχολεία, αλλά τί να κάνουμε; Στην Κεντρική Ασία, υπάρχουν εκατοντάδες κρυφά μουσουλμανικά ιεροδιδασκαλεία (μεντρεσέδες), στα οποία η διδασκαλία βρίσκεται σε μεσαιωνικό επίπεδο και η στάσις απέναντι στο καθεστώς και τους «απίστους» είναι αμφίβολη. Έφερα τούτο το θέμα της εκπαιδεύσεως στην ηγεσία και την έφαγα κατακούτελα: "Τί άλλο μένει να δούμε! Στο 70ό έτος του σοβιετικού καθεστώτος θα αποκτήσουμε κατηχητικά! Τρελάθηκες; Τί θα πει ο κόσμος;» Σας ζητώ να καταλάβετε σωστά αυτά που λέω. Είμαι κατά των κατηχητικών, αλλά κάτι πρέπει να κάνουμε.
Το όραμα του κομμουνισμού στη πράξη... Παιδιά της Ουκρανίας κατά την περίοδο της ληστείας της παραγωγής από τους Ουκρανούς αγρότες εν ονόματι του μπολσεβικισμού.
Ένα άλλο σημείο του διατάγματος του Λένιν: Η Εκκλησία δεν έχει το δικαίωμα να είναι νομικό πρόσωπο. Αλλά παίρνουμε αυτόν τον ίδιο τον Λένιν και διαβάζουμε: «Κάθε κοινωνική οργάνωσις έχει το δικαίωμα να είναι νομικό πρόσωπο». Αν η Εκκλησία δεν είναι κοινωνική οργάνωσις, τότε τί είναι; Στην Ιερουσαλήμ, υπάρχει εκκλησιαστική περιουσία από την εποχή του Τσάρου Αλεξάνδρου. Εμείς λέμε: "Αυτή είναι περιουσία του σοβιετικού λαού. δώστε τη μας". Μας απαντούν: "Ουδεμία αντίρρησις. Κατονομάστε μας μόνο το πρόσωπο στο οποίο ανήκει". Επαναλαμβάνω άλλη μια φορά: Δεν προσπαθώ να επιχειρηματολογήσω κατά των περιεχομένων του διατάγματος του Λένιν, αλλά θέλω να σας θυμίσω την ιδέα του Λένιν ότι η πολιτική αρχίζει, όταν μιλάμε για εκατομμύρια. Η πολιτική του κόμματος σε σχέσι με τα εκατομμύρια των πιστών πρέπει να είναι τέτοια που να αποφέρη το μέγιστο δυνατό όφελος.
Και πάλι το σύνθημα: «Η Εκκλησία είναι χωρισμένη από το κράτος και το κράτος από την Εκκλησία». Πώς πρέπει να το καταλάβουμε αυτό; Πόσο χωρισμένη; Ένας ιερέας είναι και σοβιετικός πολίτης. Ρίχνει τακτικά την ψήφο του στην κάλπη για μας. Και σ’ όλες αυτές τις επιτροπές και τους εράνους —για την ειρήνη, για τον πολιτισμό, για τα παιδιά— παντού τους βρίσκεις αυτούς τους τύπους (χειρονομία που παριστάνει ένα καλυμμαύχι και μεγάλη γενειάδα —γέλια στο ακροατήριο) να κάθωνται στο προεδρείο. Πρέπει κι εγώ να πω ότι, όταν άρχισαν να τους δείχνουν στην τηλεόρασι, το τηλέφωνό μου άρχισε να κτυπάη από αλλεπάλληλα τηλεφωνήματα κάθε είδους ανθρώπων, μεταξύ των οποίων και βετεράνων του κόμματος: "Γιατί τους αφήσατε να τραβήξουν στην ταινία αυτούς τους τύπους; Αυτό είναι θρησκευτική προπαγάνδα". Απαντούσα ότι δεν ήμουν εγώ που τους είχα βάλει να καθίσουν σ’ αυτή τη θέσι. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψεώς μας αναφορικά με την Εκκλησία και τους εκπροσώπους της. Αν κάποιο κοντινό μας πρόσωπο γίνη ιερέας, δεν θα πρέπη να θεωρούμε το γεγονός σαν κάτι το αφύσικο.
Μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι πραγματοποιείται τώρα μια εντατική διαδικασία διεισδύσεως της Εκκλησίας στην πολιτική του κράτους. Και δείτε το αυτό με νηφαλιότητα: Είτε το θέλουμε είτε όχι, η θρησκεία έχει εισέλθει στον σοσιαλισμό. και δεν έχει απλώς εισέλθει, έχει κυλήσει μέσα σ’ αυτόν σαν να κινούνταν πάνω σε ράγες. Απ’ την στιγμή που εμείς έχουμε όλη τη εξουσία, νομίζω ότι είναι στο χέρι μας να στρέψουμε αυτές τις ράγες προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνσι, ανάλογα με το τι μας ενδιαφέρει.
Και πάλι το σύνθημα: «Η Εκκλησία είναι χωρισμένη από το κράτος και το κράτος από την Εκκλησία». Πώς πρέπει να το καταλάβουμε αυτό; Πόσο χωρισμένη; Ένας ιερέας είναι και σοβιετικός πολίτης. Ρίχνει τακτικά την ψήφο του στην κάλπη για μας. Και σ’ όλες αυτές τις επιτροπές και τους εράνους —για την ειρήνη, για τον πολιτισμό, για τα παιδιά— παντού τους βρίσκεις αυτούς τους τύπους (χειρονομία που παριστάνει ένα καλυμμαύχι και μεγάλη γενειάδα —γέλια στο ακροατήριο) να κάθωνται στο προεδρείο. Πρέπει κι εγώ να πω ότι, όταν άρχισαν να τους δείχνουν στην τηλεόρασι, το τηλέφωνό μου άρχισε να κτυπάη από αλλεπάλληλα τηλεφωνήματα κάθε είδους ανθρώπων, μεταξύ των οποίων και βετεράνων του κόμματος: "Γιατί τους αφήσατε να τραβήξουν στην ταινία αυτούς τους τύπους; Αυτό είναι θρησκευτική προπαγάνδα". Απαντούσα ότι δεν ήμουν εγώ που τους είχα βάλει να καθίσουν σ’ αυτή τη θέσι. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψεώς μας αναφορικά με την Εκκλησία και τους εκπροσώπους της. Αν κάποιο κοντινό μας πρόσωπο γίνη ιερέας, δεν θα πρέπη να θεωρούμε το γεγονός σαν κάτι το αφύσικο.
Μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι πραγματοποιείται τώρα μια εντατική διαδικασία διεισδύσεως της Εκκλησίας στην πολιτική του κράτους. Και δείτε το αυτό με νηφαλιότητα: Είτε το θέλουμε είτε όχι, η θρησκεία έχει εισέλθει στον σοσιαλισμό. και δεν έχει απλώς εισέλθει, έχει κυλήσει μέσα σ’ αυτόν σαν να κινούνταν πάνω σε ράγες. Απ’ την στιγμή που εμείς έχουμε όλη τη εξουσία, νομίζω ότι είναι στο χέρι μας να στρέψουμε αυτές τις ράγες προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνσι, ανάλογα με το τι μας ενδιαφέρει.
Εικόνα από τον κομμουνιστικό παράδεισο στην Ουκρανία επί ηγεσίας του πατερούλη Στάλιν. Ο λιμός της Ουκρανίας την περίοδο1932-1933.
Όταν άρχισε να μας γίνεται γνωστή η εμπειρία των Ούγγρων κομμουνιστών, σοκαριστήκαμε: "Έχετε ιερείς στο κοινοβούλιό σας!" Και πήραμε την απάντησι: "Γι’ αυτό υπάρχει το κοινοβούλιο, για να αντιπροσωπεύη τους πάντες χωρίς εξαίρεσι". Σ’ όλη μου τη ζωή δεν μπορώ να θυμηθώ παρά μία μόνο περίπτωσι που ιερέας εξελέγη μέλος περιφερειακού συμβουλίου εκπροσώπων για τους εργάτες —νομίζω ήταν κάπου στην περιοχή της Βαλτικής. Παρεμπιπτόντως, έκανε πολύ καλό αυτός ο παπάς.
Δεν υποστηρίζω την κοινή ανάπτυξη Εκκλησίας και κράτους. Αυτή τη στιγμή η κύρια πρόκλησις που αντιμετωπίζουμε στην πολιτική του κόμματος είναι το πώς θα ασκήσουμε πραγματικό έλεγχο πάνω στην Εκκλησία. Έχουμε 60 άτομα στο Συμβούλιο Θρησκευτικών Υποθέσεων και δεν είμαστε ικανοί να χειρισθούμε ούτε τα θεωρητικά ούτε τα πρακτικά ζητήματα.
Ας πάρουμε την εξής πλευρά του νόμου περί χωρισμού Εκκλησίας και κράτους: την απαγόρευσι φιλανθρωπικού έργου. Αυτή τη στιγμή στη Μόσχα και σε όλες τις μεγάλες πόλεις γενικά υπάρχει τρομερή έλλειψις ανειδίκευτου προσωπικού στα νοσοκομεία —απλών πρακτικών νοσοκόμων. Στη Μόσχα μόνο χρειαζόμαστε 20.000.
Δραστήρια στελέχη της Εκκλησίας μας υπέβαλαν αίτησι με την παράκλησι να τους επιτρέψουμε κάποιο φιλανθρωπικό έργο. Τί πρέπει να κάνουμε; να τους δώσουμε την άδεια ή όχι; Αν τους δώσης την άδεια, τότε θα μπορούν αυτοί να πηγαίνουν την «πάπια» στους ασθενείς. Υπό τις παρούσες συνθήκες, ποια θα είναι η πολιτική και ηθική εικόνα του κομμουνιστή, όταν ένας ετοιμοθάνατος πεθαίνη με την σκέψι ότι το σοβιετικό καθεστώς δεν μπόρεσε να του προσφέρη ούτε την «πάπια»;22
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε να επιτρέψουμε το φιλανθρωπικό έργο είναι ότι αμέσως θα ανελάμβαναν την πρωτοπορία οι καθολικοί (η διάσημη Μητέρα Τερέζα έχει ήδη προτείνει τη βοήθειά της), μαζί με τους διαμαρτυρομένους, τους βαπτιστές και τους χιλιαστές. Εν τω μεταξύ η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει τόσο πεσμένο το ηθικό της, που προς το παρόν δεν έχει τα μέσα για τέτοιου είδους δραστηριότητες.
Πάρα πολλά προβλήματα, σύντροφοι, πάρα πολλά! Και κάθε βήμα που κάνει κανείς είναι κι ένα καινούργιο πρόβλημα. Συνηθίσαμε να νομίζουμε ότι πρόκειται μόνο για ηλικιωμένες γιαγιάδες. Αλλά πηγαίνετε στην εκκλησία και θα δήτε εργαζόμενα άτομα της ηλικίας μας, πολλούς νέους ανθρώπους. Και ρίξτε μια ματιά και στην κοινωνική σύνθεσι των σπουδαστών των ιερατικών σχολών: το 70% προέρχονται από εργατικές και αγροτικές οικογένειες.
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Ερ.: Τί είδους καταπατήσεις του σοβιετικού νόμου έχουν διαπραχθή από υπαλλήλους της τοπικής διοικήσεως αφ’ ενός και από ιερείς αφ’ ετέρου;
Απ.: Η βασική καταπάτησις του νόμου από πλευράς κρατικών υπαλλήλων και τοπικών άρχων είναι η πεισματική άρνησις να ανοίξουν εκκλησίες. Και υπάρχει επίσης και συνεχής επέμβασις στην ιδιωτική ζωή των πιστών. Για παράδειγμα, σε μια κολλεκτίβα εργατών υπάρχει ένας πιστός. Επειδή είναι επικίνδυνο να θίξουν την υλική του υπόστασι, χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους, για να του σπάσουν το ηθικό: Το όνομά του δεν εμφανίζεται ποτέ στον πίνακα εξαιρετικών επιδόσεων, δεν παίρνει ποτέ πιστοποιητικό εργατικής αξίας23, δεν τον εύχονται στα γενέθλιά του κλπ. Απ’ όσο ξέρω, ούτε ένας εκπρόσωπος του καθεστώτος δεν έχει δικαστή ποτέ για καταπάτησι των νόμων περί θρησκευμάτων. Σε ιερείς ασκείται ποινική δίωξις κάθε λίγο και λιγάκι.
Είναι αλήθεια ότι ένα πρόσφατο γεγονός έκανε μεγάλο θόρυβο: Ο τοπικός γραμματέας απολύθηκε, αλλά τον άφησαν στο κόμμα. Αυτό όμως που είχε συμβεί ήταν πάρα πολύ: Σε μια περιοχή στην Ουκρανία, αποφάσισαν να αναλάβουν δράσι κατά της αναπτύξεως της θρησκείας και το μόνο που μπόρεσαν να σκεφτούν ήταν το παλιό πνεύμα του '30: Άνδρες της πολιτοφυλακής περικύκλωσαν τον χώρο της εκκλησίας σ’ ένα μεγάλο χωριό. Μπήκαν μ’ ένα φορτηγό και σαν βάρβαροι άρπαξαν όσες εικόνες κρέμονταν, τις φόρτωσαν και έφυγαν. Αλλά ξέρετε, υπάρχει πάντα και το θέλημα του Θεού (γέλια στο ακροατήριο). Το φορτηγό κόλλησε στη λάσπη στη μέση του κεντρικού δρόμου και δεν μπορούσε να πάη ούτε μπρος ούτε πίσω. Κι αυτά τα δραστήρια στελέχη μας δεν μπόρεσαν να σκεφτούν τίποτα καλύτερο παρά εκεί, μπροστά στα μάτια των πιστών, να βάλουν τις εικόνες κάτω από τις ρόδες! Ξεκόλλησαν το φορτηγό και μετέφεραν τις υπόλοιπες εικόνες έξω σ’ ένα χωράφι και τις έκαψαν. Τέλος πάντων, δεν μπορούσε να γίνη τίποτε άλλο γι’ αυτή τη περίπτωσι παρά το να απομακρυνθή ο πρώτος γραμματέας και οι βοηθοί του του τομέα προπαγάνδας και ιδεολογίας κι άλλος ένας τύπος μαζί τους. Αποκαταστήσαμε τα πάντα στην εκκλησία. Αλλά για πόσο καιρό θα λένε στα μικρά παιδιά που έρχονται στην εκκλησία ότι σ’ αυτό το σημείο υπήρχε κάποτε μια εικόνα του Ιωάννου του Βαπτιστού, αλλά οι άθεοι κομμουνιστές την έκαψαν; Με τέτοιου είδους πολιτική, ποια θα είναι η στάσις του κόσμου προς το σοβιετικό καθεστώς; Μη ξεχνάτε, σύντροφοι, ότι σε πολλές από τις πόλεις μας τα αγροτικά προϊόντα πωλούνται με το δελτίο24.
Δεν υποστηρίζω την κοινή ανάπτυξη Εκκλησίας και κράτους. Αυτή τη στιγμή η κύρια πρόκλησις που αντιμετωπίζουμε στην πολιτική του κόμματος είναι το πώς θα ασκήσουμε πραγματικό έλεγχο πάνω στην Εκκλησία. Έχουμε 60 άτομα στο Συμβούλιο Θρησκευτικών Υποθέσεων και δεν είμαστε ικανοί να χειρισθούμε ούτε τα θεωρητικά ούτε τα πρακτικά ζητήματα.
Ας πάρουμε την εξής πλευρά του νόμου περί χωρισμού Εκκλησίας και κράτους: την απαγόρευσι φιλανθρωπικού έργου. Αυτή τη στιγμή στη Μόσχα και σε όλες τις μεγάλες πόλεις γενικά υπάρχει τρομερή έλλειψις ανειδίκευτου προσωπικού στα νοσοκομεία —απλών πρακτικών νοσοκόμων. Στη Μόσχα μόνο χρειαζόμαστε 20.000.
Δραστήρια στελέχη της Εκκλησίας μας υπέβαλαν αίτησι με την παράκλησι να τους επιτρέψουμε κάποιο φιλανθρωπικό έργο. Τί πρέπει να κάνουμε; να τους δώσουμε την άδεια ή όχι; Αν τους δώσης την άδεια, τότε θα μπορούν αυτοί να πηγαίνουν την «πάπια» στους ασθενείς. Υπό τις παρούσες συνθήκες, ποια θα είναι η πολιτική και ηθική εικόνα του κομμουνιστή, όταν ένας ετοιμοθάνατος πεθαίνη με την σκέψι ότι το σοβιετικό καθεστώς δεν μπόρεσε να του προσφέρη ούτε την «πάπια»;22
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε να επιτρέψουμε το φιλανθρωπικό έργο είναι ότι αμέσως θα ανελάμβαναν την πρωτοπορία οι καθολικοί (η διάσημη Μητέρα Τερέζα έχει ήδη προτείνει τη βοήθειά της), μαζί με τους διαμαρτυρομένους, τους βαπτιστές και τους χιλιαστές. Εν τω μεταξύ η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει τόσο πεσμένο το ηθικό της, που προς το παρόν δεν έχει τα μέσα για τέτοιου είδους δραστηριότητες.
Πάρα πολλά προβλήματα, σύντροφοι, πάρα πολλά! Και κάθε βήμα που κάνει κανείς είναι κι ένα καινούργιο πρόβλημα. Συνηθίσαμε να νομίζουμε ότι πρόκειται μόνο για ηλικιωμένες γιαγιάδες. Αλλά πηγαίνετε στην εκκλησία και θα δήτε εργαζόμενα άτομα της ηλικίας μας, πολλούς νέους ανθρώπους. Και ρίξτε μια ματιά και στην κοινωνική σύνθεσι των σπουδαστών των ιερατικών σχολών: το 70% προέρχονται από εργατικές και αγροτικές οικογένειες.
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Ερ.: Τί είδους καταπατήσεις του σοβιετικού νόμου έχουν διαπραχθή από υπαλλήλους της τοπικής διοικήσεως αφ’ ενός και από ιερείς αφ’ ετέρου;
Απ.: Η βασική καταπάτησις του νόμου από πλευράς κρατικών υπαλλήλων και τοπικών άρχων είναι η πεισματική άρνησις να ανοίξουν εκκλησίες. Και υπάρχει επίσης και συνεχής επέμβασις στην ιδιωτική ζωή των πιστών. Για παράδειγμα, σε μια κολλεκτίβα εργατών υπάρχει ένας πιστός. Επειδή είναι επικίνδυνο να θίξουν την υλική του υπόστασι, χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους, για να του σπάσουν το ηθικό: Το όνομά του δεν εμφανίζεται ποτέ στον πίνακα εξαιρετικών επιδόσεων, δεν παίρνει ποτέ πιστοποιητικό εργατικής αξίας23, δεν τον εύχονται στα γενέθλιά του κλπ. Απ’ όσο ξέρω, ούτε ένας εκπρόσωπος του καθεστώτος δεν έχει δικαστή ποτέ για καταπάτησι των νόμων περί θρησκευμάτων. Σε ιερείς ασκείται ποινική δίωξις κάθε λίγο και λιγάκι.
Είναι αλήθεια ότι ένα πρόσφατο γεγονός έκανε μεγάλο θόρυβο: Ο τοπικός γραμματέας απολύθηκε, αλλά τον άφησαν στο κόμμα. Αυτό όμως που είχε συμβεί ήταν πάρα πολύ: Σε μια περιοχή στην Ουκρανία, αποφάσισαν να αναλάβουν δράσι κατά της αναπτύξεως της θρησκείας και το μόνο που μπόρεσαν να σκεφτούν ήταν το παλιό πνεύμα του '30: Άνδρες της πολιτοφυλακής περικύκλωσαν τον χώρο της εκκλησίας σ’ ένα μεγάλο χωριό. Μπήκαν μ’ ένα φορτηγό και σαν βάρβαροι άρπαξαν όσες εικόνες κρέμονταν, τις φόρτωσαν και έφυγαν. Αλλά ξέρετε, υπάρχει πάντα και το θέλημα του Θεού (γέλια στο ακροατήριο). Το φορτηγό κόλλησε στη λάσπη στη μέση του κεντρικού δρόμου και δεν μπορούσε να πάη ούτε μπρος ούτε πίσω. Κι αυτά τα δραστήρια στελέχη μας δεν μπόρεσαν να σκεφτούν τίποτα καλύτερο παρά εκεί, μπροστά στα μάτια των πιστών, να βάλουν τις εικόνες κάτω από τις ρόδες! Ξεκόλλησαν το φορτηγό και μετέφεραν τις υπόλοιπες εικόνες έξω σ’ ένα χωράφι και τις έκαψαν. Τέλος πάντων, δεν μπορούσε να γίνη τίποτε άλλο γι’ αυτή τη περίπτωσι παρά το να απομακρυνθή ο πρώτος γραμματέας και οι βοηθοί του του τομέα προπαγάνδας και ιδεολογίας κι άλλος ένας τύπος μαζί τους. Αποκαταστήσαμε τα πάντα στην εκκλησία. Αλλά για πόσο καιρό θα λένε στα μικρά παιδιά που έρχονται στην εκκλησία ότι σ’ αυτό το σημείο υπήρχε κάποτε μια εικόνα του Ιωάννου του Βαπτιστού, αλλά οι άθεοι κομμουνιστές την έκαψαν; Με τέτοιου είδους πολιτική, ποια θα είναι η στάσις του κόσμου προς το σοβιετικό καθεστώς; Μη ξεχνάτε, σύντροφοι, ότι σε πολλές από τις πόλεις μας τα αγροτικά προϊόντα πωλούνται με το δελτίο24.
Προπαγανδιστική αφίσα του πατερούλη Στάλιν με γύρω του, όλων των Εθνών πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης. Όλοι παιρνούσαν καλά, ήταν χορτάτοι, ήρεμοι, ασφαλείς...
Ερ.: Πότε θα μπορούμε να αγοράσουμε ελεύθερα μία Βίβλο;
Απ.: Υπάρχει έλλειψις από Βίβλους, πραγματική έλλειψις. Μέσα σε 70 χρόνια τυπώθηκαν 350.000. Τώρα για τη Χιλιετηρίδα θα τυπωθούν 100.000 Βίβλοι από το Πατριαρχείο, θα εισαγάγουμε 100.000 από τη Σουηδία και θα επιτρέψουμε στους Βαπτιστές να φέρουν 100.000 απ’ έξω. (Φωνή από το ακροατήριο: Δεν φτάνουν τόσες!)25 Κι εγώ νομίζω ότι δεν είναι αρκετές. Απευθύνθηκα στην ηγεσία με το αίτημα να αυξήσουμε την εκτύπωσι. Μου είπαν: "Ζητάς πάρα πολλά". Στην πραγματικότητα δεν έχουμε ούτε μία περιοδική έκδοσι. Το Περιοδικό του Πατριαρχείου της Μόσχας κυκλοφορεί σε 30.000 αντίτυπα —σταγόνα στον ωκεανό. Τώρα άρχισαν να βγάζουν τον Αγγελιοφόρο του Πατριαρχείου της Μόσχας —πολύ ωραία τυπωμένο, αλλά είναι απλώς ένα διαφημιστικό φύλλο, αντιπροπαγάνδα για το εξωτερικό.
1. Βλ. Επίσκεψις, αριθ. 418/1-5-1989, σ. 6.
2. Βλ. άρθρο του Max Helprin, The Russian Reformation (Η Ρωσική Μεταρρύθμισις) στο Wall Street Journal της 28-4-89.
3. Μέσα στα πλαίσια της προσφάτου δραστηριότητος του Χάρτσεφ για την γνωστοποίησι και επικράτησι της νέας πολιτικής απέναντι στην Εκκλησία συμπεριλαμβάνεται μία επίσκεψις στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών στην Γενεύη (βλ. Επίσκεψις, αριθ. 405/15-9-1988, σ. 4) και μία αρκετά ενδιαφέρουσα συνέντευξις στο φιλομεταρρυθμιστικό εβδομαδιαίο περιοδικό Oganiok με τίτλο Ο νόμος και η συνείδησις (Επίσκεψις, αριθ. 414/1-3-1989, σ. 2 και Orthodoxe Rundschau αριθ. 73/74 1989, σ. 21-22), όπου εκθέτει με επίσημη νομική φρασεολογία τις βασικές απόψεις της παρούσης εισηγήσεως.
4. Σ’ αυτό το άρθρο ο όρος Ρωσική Ορθόδοξος Εκκλησία χρησιμοποιείται σαν συνώνυμος με το Πατριαρχείο της Μόσχας. Δεν γίνεται καμμία αναφορά στην παράνομη Ορθόδοξη Εκκλησία της ΕΣΣΔ. Από το άρθρο θα μπορούσε κανείς να καταλάβη ότι όλες οι μυστικές θρησκευτικές οργανώσεις θεωρούνται από το σοβιετικό καθεστώς απροσπέλαστες και απρόσφορες για αποτελεσματικό έλεγχο, επηρεασμό ή εκμετάλλευσι προς όφελος του κομμουνιστικού κόμματος.
Απ.: Υπάρχει έλλειψις από Βίβλους, πραγματική έλλειψις. Μέσα σε 70 χρόνια τυπώθηκαν 350.000. Τώρα για τη Χιλιετηρίδα θα τυπωθούν 100.000 Βίβλοι από το Πατριαρχείο, θα εισαγάγουμε 100.000 από τη Σουηδία και θα επιτρέψουμε στους Βαπτιστές να φέρουν 100.000 απ’ έξω. (Φωνή από το ακροατήριο: Δεν φτάνουν τόσες!)25 Κι εγώ νομίζω ότι δεν είναι αρκετές. Απευθύνθηκα στην ηγεσία με το αίτημα να αυξήσουμε την εκτύπωσι. Μου είπαν: "Ζητάς πάρα πολλά". Στην πραγματικότητα δεν έχουμε ούτε μία περιοδική έκδοσι. Το Περιοδικό του Πατριαρχείου της Μόσχας κυκλοφορεί σε 30.000 αντίτυπα —σταγόνα στον ωκεανό. Τώρα άρχισαν να βγάζουν τον Αγγελιοφόρο του Πατριαρχείου της Μόσχας —πολύ ωραία τυπωμένο, αλλά είναι απλώς ένα διαφημιστικό φύλλο, αντιπροπαγάνδα για το εξωτερικό.
1. Βλ. Επίσκεψις, αριθ. 418/1-5-1989, σ. 6.
2. Βλ. άρθρο του Max Helprin, The Russian Reformation (Η Ρωσική Μεταρρύθμισις) στο Wall Street Journal της 28-4-89.
3. Μέσα στα πλαίσια της προσφάτου δραστηριότητος του Χάρτσεφ για την γνωστοποίησι και επικράτησι της νέας πολιτικής απέναντι στην Εκκλησία συμπεριλαμβάνεται μία επίσκεψις στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών στην Γενεύη (βλ. Επίσκεψις, αριθ. 405/15-9-1988, σ. 4) και μία αρκετά ενδιαφέρουσα συνέντευξις στο φιλομεταρρυθμιστικό εβδομαδιαίο περιοδικό Oganiok με τίτλο Ο νόμος και η συνείδησις (Επίσκεψις, αριθ. 414/1-3-1989, σ. 2 και Orthodoxe Rundschau αριθ. 73/74 1989, σ. 21-22), όπου εκθέτει με επίσημη νομική φρασεολογία τις βασικές απόψεις της παρούσης εισηγήσεως.
4. Σ’ αυτό το άρθρο ο όρος Ρωσική Ορθόδοξος Εκκλησία χρησιμοποιείται σαν συνώνυμος με το Πατριαρχείο της Μόσχας. Δεν γίνεται καμμία αναφορά στην παράνομη Ορθόδοξη Εκκλησία της ΕΣΣΔ. Από το άρθρο θα μπορούσε κανείς να καταλάβη ότι όλες οι μυστικές θρησκευτικές οργανώσεις θεωρούνται από το σοβιετικό καθεστώς απροσπέλαστες και απρόσφορες για αποτελεσματικό έλεγχο, επηρεασμό ή εκμετάλλευσι προς όφελος του κομμουνιστικού κόμματος.
Ένα βουνό από Ουκρανούς αθώους νεκρούς. Πέθαναν εν ονόματι του κομμουνιστικού ιδεώδους. Έπαιρναν με τη βία οι κομισάριοι του σοβιετικού κόμματος από τη Μόσχα, τις σοδειές των φτωχών αγροτών και τους άφηναν με άδεια κελάρια να ψάχνουν να φάνε κατσαρίδες, ποντίκια και ό, τι κινείτο, όπως γάτες και σκύλους. Όταν τελείωσαν και αυτά, τουλάχιστον 6.000.000 αθώοι Ουκρανοί, Ρώσοι, Καζάκοι και άλλων εθνοτήτων αγρότες, πέθαναν αργά και μαρτυρικά από την πείνα... Άλλοι ανεβάζουν τον αριθμό στα 12.000.000 θύματα.
5. Ο Πατριάρχης Τύχων δημοσίευσε μια «δημόσια μεταμέλεια» μετά την αποφυλάκισί του το 1923. Στην Εγκύκλιό του της 18ης Ιουνίου/1ης Ιουλίου 1923, στην οποία δήλωνε ότι «η Ρωσική Ορθόδοξος Εκκλησία είναι απολιτική και συνεπώς δεν επιθυμεί να είναι ούτε «λευκή» ούτε «ερυθρά» Εκκλησία. Πρέπει να είναι και θα είναι η Μία, Καθολική, Αποστολική Εκκλησία και κάθε απόπειρα, από οπουδήποτε κι αν προέρχεται, να αναμιχθή η Εκκλησία σε πολιτικές διαμάχες πρέπει να απορρίπτεται και να καταδικάζεται». Στις 8/21 Μαρτίου 1924 το Προεδρείο του Ανωτάτου Σοβιέτ ανεκοίνωσε ότι αποσύρει τις κατηγορίες κατά του πολίτη Μπελάβιν, δηλαδή του Πατριάρχη Τύχωνα. Πιθανώτατα αυτό να είναι το γεγονός στο οποίο αναφέρεται εδώ το κείμενο.
6. Ο διωγμός της Εκκλησίας από τον Στάλιν αναφέρεται εδώ σε συνάρτησι με τις εκκαθαρίσεις του κομμουνιστικού κόμματος από τον ίδιο.
7. Εννοεί την αποφασιστικής σημασίας υλική και ηθική συνδρομή της Εκκλησίας στον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο», όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται η νικηφόρα αντεπίθεσις των Σοβιετικών κατά των Γερμανών εισβολέων (1942-45).
8. Εννοεί «είμασταν υποχρεωμένοι να κάνουμε και εμείς το ίδιο».
9. Τότε κυκλοφόρησε στην Ρωσία και το εξής πολύ επιτυχές ευφυολόγημα: «Ο κομμουνισμός είναι σαν τον ορίζοντα. Όσο πιο γρήγορα τρέχεις να τον φτάσης, τόσο πιο γρήγορα απομακρύνεται από σένα».
10.Τα στατιστικά στοιχεία που αναφέρονται σ’ αυτήν την παράγραφο είναι πολύτιμα, διότι προέρχονται από πηγή μέσα από την ίδια την σοβιετική κυβέρνησι. Πρέπει όμως να τεθή το ερώτημα: Από τις 2500 εκκλησίες που ανοίχτηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πόσες ανοίχτηκαν σε περιοχές που βρίσκονταν υπό Γερμανική κατοχή; Από τις 20.000 που ήταν ανοιχτές πριν από την αντιθρησκευτική εκστρατεία του Χρουστσώφ, πόσες βρίσκονταν σε περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης προσαρτημένες στη Σοβιετική Ένωσι κατά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Αλλού δημοσιευμένα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι στην πραγματικότητα ήταν πολύ λίγες οι εκκλησιές που ανοίχτηκαν από τις σοβιετικές αρχές μέσα σε περιοχές της Σοβιετικής Ενώσεως που δεν είχαν βρεθή ποτέ κάτω από Γερμανικό έλεγχο. Επίσης συγκρίνετε: 6500 εκκλησίες ανοιχτές στην ΕΣΣΔ, με 7500 ανοιχτές στην γειτονική Τσεχοσλοβακία!
11. Η φράσις αυτή του Χάρτσεφ προϋποθέτει μια αλήθεια που είναι αυτονόητη για κάθε Ρώσο, αλλά όχι και για τον μέσο Έλληνα αναγνώστη: Πάρα πολλές από τις κοινωνικές ελευθερίες που υποτίθεται ότι κατοχυρώνει το σοβιετικό σύνταγμα, όπως αυτή της υποβολής αιτήσεως για ίδρυσι «θρησκευτικού σωματείου» (ενορίας), είναι καθαρά εικονικές. Το κράτος είναι αυτό που αποφασίζει για το αν και το πού θα υποβληθούν τέτοιες αιτήσεις. Όταν λοιπόν ο Χάρτσεφ λέη «ούτε μία αίτησις δεν έχει υποβληθή από πιστούς», πολύ έξυπνα αφήνει να εννοηθή ότι δεν επετράπη να υποβληθή ούτε μία τέτοια αίτησις από πιστούς.
12. Πρόκειται για σχεδόν απερίφραστη ομολογία ότι μέχρι σήμερα το Πατριαρχείο Μόσχας αποτελεί «κρατική εκκλησία» της ΕΣΣΔ.
13. Το διάταγμα χωρισμού Εκκλησίας και κράτους (το οποίο επίσης χώριζε και την παιδεία από την Εκκλησία) ήταν γνωστό σαν Διάταγμα Ελευθερίας της Συνειδήσεως. Έγινε δεκτό από τη σοβιετική κυβέρνησι στις 20 Ιανουαρίου και δημοσιεύτηκε στις 23 Ιανουαρίου 1918. Όπως σημειώνεται παρακάτω στο άρθρο, το διάταγμα του Λένιν περιλαμβάνει εσωτερικές αντιφάσεις. Σε αντίθεσι με τις αρχές που προφασίζεται ότι εδραιώνει, η Εκκλησία στερείται του δικαιώματος να κατέχη περιουσία, του καθεστώτος του νομικού προσώπου, και κρατικοποιείται κάθε περιουσιακό στοιχείο της Εκκλησίας. Ακολούθως ανατίθεται στο Όγδοο Τμήμα του Κομισαριάτου της Δικαιοσύνης το έργο της διαλύσεως (liquidation) της Εκκλησίας. Συμπληρωματική νομοθεσία δημοσιεύτηκε το 1929. Σχετικά με αυτή την συμπληρωματική νομοθεσία, ο διάκονος Βλαντιμίρ Στεπάνωφ Ρούσακ γράφει στο βιβλίο του Μάρτυρας του Διωγμού (Νέα Υόρκη 1987, μέρος Α’, σελ. 191): «Κι έτσι το 1929, αφού ο Μητροπολίτης Σέργιος (Στραγκορόντσκυ) και η Σύνοδος των ομοφρόνων του έστρεψαν την Εκκλησία στον δρόμο της αποκαλούμενης νομιμοφροσύνης και οι Σοβιετικοί πείσθηκαν πια ότι καμμία απόφασίς τους αναφορικά με την Εκκλησία δεν θα συναντούσε αντίστασι, αλλά θα αντιμετωπιζόταν μάλλον με συγκατάθεσι, άσχετα με το πόσο ολέθρια θα μπορούσε να ήταν για την Εκκλησία, τότε το αποκρουστικό —για τους αθέους— δικαίωμα της θρησκευτικής προπαγάνδας εξαιρέθηκε από το σύνταγμα με την απόφασι της 18ης Μαΐου 1929 και όλες οι θρησκευτικές ελευθερίες περιορίστηκαν στην ελευθερία της "θρησκευτικής ομολογίας", ενώ παράλληλα διατηρήθηκε το δικαίωμα της αντιθρησκευτικής προπαγάνδας».
14. Αναφέρεται στον μορφωτικό, επαγγελματικό και κοινωνικό αποκλεισμό των πιστών και την περιθωριοποίησί τους.
15. Η έκφρασις αδιάφορο άτομο χρησιμοποιείται για να αποδώση το ρωσικό bezdukhovsky το οποίο κατά λέξι σημαίνει χωρίς πνεύμα, χωρίς ενθουσιασμό. Εδώ ο ομιλητής αναφέρεται μάλλον στον οικουμενικό τύπο του εγωκεντρικού και αδιαφόρου για κάθε συλλογική προσπάθεια ατόμου, που κατά κύριο λόγο χαρακτηρίζει την δυτική κοινωνία και που, όπως θα δούμε παρακάτω, αποτελεί βασικό μέλημα της κομμουνιστικής ηγεσίας. Ο Χάρτσεφ παραπονείται που βρίσκει μια ανάλογη νοοτροπία και μέσα στην Εκκλησία. Όχι φυσικά διότι ενδιαφέρεται για το καλό της Εκκλησίας, αλλά διότι κατά την γνώμη του εκείνοι που θρησκεύουν συνειδητά είναι πιο εύκολο να επηρεασθούν από την υποταγμένη στο κόμμα εκκλησιαστική ηγεσία παρά οι χλιαροί και αδιάφοροι. Πλανάται όμως κατά την γνώμη μας, διότι παρά την ρεαλιστική του στάσι απέναντι στο φαινόμενο της θρησκείας του είναι αδύνατο να το ερμηνεύση έξω από την κλασσική κομμουνιστική αντίληψι: «Θρησκεία είναι η εξαπάτησις των κουτών από τους επιτηδείους». Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξη ότι στην σημερινή Ρωσία μάλλον το αντίθετο συμβαίνει: Οι πραγματικοί πιστοί πολύ λίγο επηρεάζονται από την «σοσιαλιστική» και «ειρηνιστική» πολιτική των λευκοσκεπών ταγών του Πατριαρχείου Μόσχας, οι οποίοι αντιμετωπίζονται με μια στάσι που κυμαίνεται από την αυστηρή επίκρισι μέχρι την επιεική ανοχή. Όσο για «χλιαρούς» και «αδιάφορους» χριστιανούς, νομίζουμε ότι πρακτικά στην σημερινή Ρωσία δεν υπάρχουν. Πρόκειται μάλλον για «κρυπτοχριστιανούς», που κρύβουν όμως μια πολύ ζωντανή και θερμή πίστι.
16. Βλ. σχετικά: Σόλωνος Γ. Νινίκα, Οι νέοι στη Σοβιετική Ένωση αναζητούν τον Θεό, Κοινωνία, 1989/3
17. Εδώ δεν πρόκειται περί «δύο», αλλά περί τριών «κακών». Το τρίτο είναι αυτοί που δεν πιστεύουν σε τίποτε —ούτε και στον κομμουνισμό— και είναι μάλλον η μεγάλη πλειοψηφία της σοβιετικής κοινωνίας. Αν λοιπόν δεχθούμε ότι με εξαίρεσι τους λίγους συνειδητούς μαρξιστές, οι τρεις παραπάνω ομάδες, δηλ. οι εντελώς αδιάφοροι, οι πιστοί «παλαιού τύπου» και οι πιστοί «σοσιαλιστικού τύπου» απαρτίζουν το σώμα των σοβιετικών «υπηκόων», τότε οι πιστοί «σοσιαλιστικού τύπου» (κατά τα πρότυπα του Πατριαρχείου Μόσχας) θα πρέπη να αποτελούν τα πιο εκλεκτά παιδιά του σοβιετικού καθεστώτος. Κατά την γνώμη μας όμως τέτοιου είδους πιστοί είναι μόνο ένα desideratum και δεν υφίστανται στην πραγματικότητα.
6. Ο διωγμός της Εκκλησίας από τον Στάλιν αναφέρεται εδώ σε συνάρτησι με τις εκκαθαρίσεις του κομμουνιστικού κόμματος από τον ίδιο.
7. Εννοεί την αποφασιστικής σημασίας υλική και ηθική συνδρομή της Εκκλησίας στον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο», όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται η νικηφόρα αντεπίθεσις των Σοβιετικών κατά των Γερμανών εισβολέων (1942-45).
8. Εννοεί «είμασταν υποχρεωμένοι να κάνουμε και εμείς το ίδιο».
9. Τότε κυκλοφόρησε στην Ρωσία και το εξής πολύ επιτυχές ευφυολόγημα: «Ο κομμουνισμός είναι σαν τον ορίζοντα. Όσο πιο γρήγορα τρέχεις να τον φτάσης, τόσο πιο γρήγορα απομακρύνεται από σένα».
10.Τα στατιστικά στοιχεία που αναφέρονται σ’ αυτήν την παράγραφο είναι πολύτιμα, διότι προέρχονται από πηγή μέσα από την ίδια την σοβιετική κυβέρνησι. Πρέπει όμως να τεθή το ερώτημα: Από τις 2500 εκκλησίες που ανοίχτηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πόσες ανοίχτηκαν σε περιοχές που βρίσκονταν υπό Γερμανική κατοχή; Από τις 20.000 που ήταν ανοιχτές πριν από την αντιθρησκευτική εκστρατεία του Χρουστσώφ, πόσες βρίσκονταν σε περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης προσαρτημένες στη Σοβιετική Ένωσι κατά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Αλλού δημοσιευμένα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι στην πραγματικότητα ήταν πολύ λίγες οι εκκλησιές που ανοίχτηκαν από τις σοβιετικές αρχές μέσα σε περιοχές της Σοβιετικής Ενώσεως που δεν είχαν βρεθή ποτέ κάτω από Γερμανικό έλεγχο. Επίσης συγκρίνετε: 6500 εκκλησίες ανοιχτές στην ΕΣΣΔ, με 7500 ανοιχτές στην γειτονική Τσεχοσλοβακία!
11. Η φράσις αυτή του Χάρτσεφ προϋποθέτει μια αλήθεια που είναι αυτονόητη για κάθε Ρώσο, αλλά όχι και για τον μέσο Έλληνα αναγνώστη: Πάρα πολλές από τις κοινωνικές ελευθερίες που υποτίθεται ότι κατοχυρώνει το σοβιετικό σύνταγμα, όπως αυτή της υποβολής αιτήσεως για ίδρυσι «θρησκευτικού σωματείου» (ενορίας), είναι καθαρά εικονικές. Το κράτος είναι αυτό που αποφασίζει για το αν και το πού θα υποβληθούν τέτοιες αιτήσεις. Όταν λοιπόν ο Χάρτσεφ λέη «ούτε μία αίτησις δεν έχει υποβληθή από πιστούς», πολύ έξυπνα αφήνει να εννοηθή ότι δεν επετράπη να υποβληθή ούτε μία τέτοια αίτησις από πιστούς.
12. Πρόκειται για σχεδόν απερίφραστη ομολογία ότι μέχρι σήμερα το Πατριαρχείο Μόσχας αποτελεί «κρατική εκκλησία» της ΕΣΣΔ.
13. Το διάταγμα χωρισμού Εκκλησίας και κράτους (το οποίο επίσης χώριζε και την παιδεία από την Εκκλησία) ήταν γνωστό σαν Διάταγμα Ελευθερίας της Συνειδήσεως. Έγινε δεκτό από τη σοβιετική κυβέρνησι στις 20 Ιανουαρίου και δημοσιεύτηκε στις 23 Ιανουαρίου 1918. Όπως σημειώνεται παρακάτω στο άρθρο, το διάταγμα του Λένιν περιλαμβάνει εσωτερικές αντιφάσεις. Σε αντίθεσι με τις αρχές που προφασίζεται ότι εδραιώνει, η Εκκλησία στερείται του δικαιώματος να κατέχη περιουσία, του καθεστώτος του νομικού προσώπου, και κρατικοποιείται κάθε περιουσιακό στοιχείο της Εκκλησίας. Ακολούθως ανατίθεται στο Όγδοο Τμήμα του Κομισαριάτου της Δικαιοσύνης το έργο της διαλύσεως (liquidation) της Εκκλησίας. Συμπληρωματική νομοθεσία δημοσιεύτηκε το 1929. Σχετικά με αυτή την συμπληρωματική νομοθεσία, ο διάκονος Βλαντιμίρ Στεπάνωφ Ρούσακ γράφει στο βιβλίο του Μάρτυρας του Διωγμού (Νέα Υόρκη 1987, μέρος Α’, σελ. 191): «Κι έτσι το 1929, αφού ο Μητροπολίτης Σέργιος (Στραγκορόντσκυ) και η Σύνοδος των ομοφρόνων του έστρεψαν την Εκκλησία στον δρόμο της αποκαλούμενης νομιμοφροσύνης και οι Σοβιετικοί πείσθηκαν πια ότι καμμία απόφασίς τους αναφορικά με την Εκκλησία δεν θα συναντούσε αντίστασι, αλλά θα αντιμετωπιζόταν μάλλον με συγκατάθεσι, άσχετα με το πόσο ολέθρια θα μπορούσε να ήταν για την Εκκλησία, τότε το αποκρουστικό —για τους αθέους— δικαίωμα της θρησκευτικής προπαγάνδας εξαιρέθηκε από το σύνταγμα με την απόφασι της 18ης Μαΐου 1929 και όλες οι θρησκευτικές ελευθερίες περιορίστηκαν στην ελευθερία της "θρησκευτικής ομολογίας", ενώ παράλληλα διατηρήθηκε το δικαίωμα της αντιθρησκευτικής προπαγάνδας».
14. Αναφέρεται στον μορφωτικό, επαγγελματικό και κοινωνικό αποκλεισμό των πιστών και την περιθωριοποίησί τους.
15. Η έκφρασις αδιάφορο άτομο χρησιμοποιείται για να αποδώση το ρωσικό bezdukhovsky το οποίο κατά λέξι σημαίνει χωρίς πνεύμα, χωρίς ενθουσιασμό. Εδώ ο ομιλητής αναφέρεται μάλλον στον οικουμενικό τύπο του εγωκεντρικού και αδιαφόρου για κάθε συλλογική προσπάθεια ατόμου, που κατά κύριο λόγο χαρακτηρίζει την δυτική κοινωνία και που, όπως θα δούμε παρακάτω, αποτελεί βασικό μέλημα της κομμουνιστικής ηγεσίας. Ο Χάρτσεφ παραπονείται που βρίσκει μια ανάλογη νοοτροπία και μέσα στην Εκκλησία. Όχι φυσικά διότι ενδιαφέρεται για το καλό της Εκκλησίας, αλλά διότι κατά την γνώμη του εκείνοι που θρησκεύουν συνειδητά είναι πιο εύκολο να επηρεασθούν από την υποταγμένη στο κόμμα εκκλησιαστική ηγεσία παρά οι χλιαροί και αδιάφοροι. Πλανάται όμως κατά την γνώμη μας, διότι παρά την ρεαλιστική του στάσι απέναντι στο φαινόμενο της θρησκείας του είναι αδύνατο να το ερμηνεύση έξω από την κλασσική κομμουνιστική αντίληψι: «Θρησκεία είναι η εξαπάτησις των κουτών από τους επιτηδείους». Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξη ότι στην σημερινή Ρωσία μάλλον το αντίθετο συμβαίνει: Οι πραγματικοί πιστοί πολύ λίγο επηρεάζονται από την «σοσιαλιστική» και «ειρηνιστική» πολιτική των λευκοσκεπών ταγών του Πατριαρχείου Μόσχας, οι οποίοι αντιμετωπίζονται με μια στάσι που κυμαίνεται από την αυστηρή επίκρισι μέχρι την επιεική ανοχή. Όσο για «χλιαρούς» και «αδιάφορους» χριστιανούς, νομίζουμε ότι πρακτικά στην σημερινή Ρωσία δεν υπάρχουν. Πρόκειται μάλλον για «κρυπτοχριστιανούς», που κρύβουν όμως μια πολύ ζωντανή και θερμή πίστι.
16. Βλ. σχετικά: Σόλωνος Γ. Νινίκα, Οι νέοι στη Σοβιετική Ένωση αναζητούν τον Θεό, Κοινωνία, 1989/3
17. Εδώ δεν πρόκειται περί «δύο», αλλά περί τριών «κακών». Το τρίτο είναι αυτοί που δεν πιστεύουν σε τίποτε —ούτε και στον κομμουνισμό— και είναι μάλλον η μεγάλη πλειοψηφία της σοβιετικής κοινωνίας. Αν λοιπόν δεχθούμε ότι με εξαίρεσι τους λίγους συνειδητούς μαρξιστές, οι τρεις παραπάνω ομάδες, δηλ. οι εντελώς αδιάφοροι, οι πιστοί «παλαιού τύπου» και οι πιστοί «σοσιαλιστικού τύπου» απαρτίζουν το σώμα των σοβιετικών «υπηκόων», τότε οι πιστοί «σοσιαλιστικού τύπου» (κατά τα πρότυπα του Πατριαρχείου Μόσχας) θα πρέπη να αποτελούν τα πιο εκλεκτά παιδιά του σοβιετικού καθεστώτος. Κατά την γνώμη μας όμως τέτοιου είδους πιστοί είναι μόνο ένα desideratum και δεν υφίστανται στην πραγματικότητα.
Τα σοβιετικά στρατεύματα σηκώνουν την σημαία τους στην κορυφή του Γερμανικού Κοινοβουλίου, Ράιχσταγκ. Τραβηγμένη από τον προσωπικό φωτογράφο του Στάλιν, τον Εβραίο Yevgeny Khaldei στις 2 Μαΐου 1945. Προσέξτε ότι ο στρατιώτης που κρατά τον σημαιοφόρο που σηκώνει την σημαία, φορά δύο ρολόγια!!! Απόδειξη ότι οι κομμουνιστές κατακτητές του Βερολίνο, έκαναν λεηλασίες. Στην φωτογραφία που κυκλοφόρησε στη Σοβιετική 'Ενωση εννοείται ότι ο στρατιώτης ως δια μαγείας φορούσε μόνο ένα ρολόι. Έτσι λοιπόν, με μοντάζ και πάλι, ο σοβιετικός άνθρωπος εμφανιζόταν ως ο καλός απελευθερωτής της ανθρωπότητος. Μην μιλήσουμε για το 1.000.000 βιασμούς, τουλάχιστον, που υπέστησαν οι Γερμανίδες, ακόμη και οι υπηρέτριες σε σπίτια Γερμανών. Υπηρέτριες ρωσικής, ουκρανικής και άλλης καταγωγής έπεσαν θύματα των ορέξεων των σοβιετικών ορδών. Η θρησκεία ήταν όμως κατά τον κομμουνισμό το παγκόσμιο κακό...
18. Ο Στάλιν (και ίσως και ο Χρουστσώφ) ήταν υπεύθυνοι για την καταπίεση. Η εποχή του Μπρέζνιεφ ήταν η περίοδος της στασιμότητος.
19. Αν και το ιδιωτικό αυτοκίνητο είναι μεγάλη πολυτέλεια στη Σοβιετική Ένωσι, ο σοβιετικός ιερέας που περιγράφεται εδώ έχει ένα δικό του. Παίρνει 350 ρούβλια το μήνα (πολύ περισσότερα από το διπλάσιο του μέσου εισοδήματος ενός εργαζομένου στη Σοβιετική Ένωσι), εκτός από τα «τυχερά» ιδιωτικών τελετών, όπως είναι οι μυστικές βαπτίσεις. Πληρώνει όμως πάνω από 50% φόρο εισοδήματος και είναι υποχρεωμένος να συνεισφέρη «εθελοντικά» σε διαφόρους «εράνους» (για την ειρήνη κλπ). Δηλ. η αντιμετώπισίς του από τη σοβιετική εξουσία είναι όπως ενός απατεωνίσκου, του οποίου η παρουσία είναι αναπόφευκτη και του οποίου η όσο το δυνατόν πληρέστερη οικονομική και διοικητική υποταγή είναι το μόνο που απομένει. Φαίνεται όμως ότι σήμερα και με βάσι την αποκτηθείσα θετική πείρα της «καλής διαγωγής» του Πατριαρχείου Μόσχας διαγράφονται νέες προοπτικές συνεργασίας με αυτούς τους «κατεργάρηδες». Γι’ αυτό και είναι αναγκαία η εκπαίδευσίς τους σε νέα «σοσιαλιστική» βάσι. Ο σκοπός δηλ. αγιάζει τα μέσα και στον κομμουνισμό και γι’ αυτό το κόμμα χρησιμοποιεί το «όπιο του λαού» για το καλό του κομμουνισμού.
Ο πληρεξούσιος ο οποίος αναφέρεται εδώ είναι ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου θρησκευτικών Υποθέσεων, ο οποίος ασκεί έλεγχο στην εκκλησία σε τοπικό επίπεδο. Οι επίσκοποι του Πατριαρχείου της Μόσχας έχουν γίνει στόχος καυστικής κριτικής εκ μέρους πολλών μελών του ίδιου τους του κλήρου, για την δουλικότητα τους σ’ αυτούς τους πληρεξουσίους.
20. Οι Λιθουανοί είναι στην πλειοψηφία τους Ρωμαιοκαθολικοί.
21. Στην ανωτέρω μνημονευθείσα συνέντευξί του προς το περιοδικό Oganiok και απαντώντας σε ερώτησι σχετικά με την κατήχησι των παιδιών ο Χάρτσεφ φαίνεται να υποστηρίζη την άποψι ότι αυτή πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από τους ιερείς και όχι από τους γονείς των παιδιών. Λέει χαρακτηριστικά: «Γιατί να μην παίρνουν οι γονείς τα παιδιά τους μαζί τους στην εκκλησία ή να καλούν έναν ιερέα στο σπίτι και να αναθέτουν σ’ αυτόν να τα διδάσκη εκεί; Πιστεύω ότι σήμερα οι γονείς πρέπει να λύσουν αυτό το ζήτημα με έναν από τους δύο αυτούς τρόπους». Είναι εύκολο να καταλάβουμε αυτήν την απάντησι, αν λάβουμε υπ’ όψιν όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω περί δημιουργίας ενός νέου τύπου «σοσιαλιστού» ιερέα.
19. Αν και το ιδιωτικό αυτοκίνητο είναι μεγάλη πολυτέλεια στη Σοβιετική Ένωσι, ο σοβιετικός ιερέας που περιγράφεται εδώ έχει ένα δικό του. Παίρνει 350 ρούβλια το μήνα (πολύ περισσότερα από το διπλάσιο του μέσου εισοδήματος ενός εργαζομένου στη Σοβιετική Ένωσι), εκτός από τα «τυχερά» ιδιωτικών τελετών, όπως είναι οι μυστικές βαπτίσεις. Πληρώνει όμως πάνω από 50% φόρο εισοδήματος και είναι υποχρεωμένος να συνεισφέρη «εθελοντικά» σε διαφόρους «εράνους» (για την ειρήνη κλπ). Δηλ. η αντιμετώπισίς του από τη σοβιετική εξουσία είναι όπως ενός απατεωνίσκου, του οποίου η παρουσία είναι αναπόφευκτη και του οποίου η όσο το δυνατόν πληρέστερη οικονομική και διοικητική υποταγή είναι το μόνο που απομένει. Φαίνεται όμως ότι σήμερα και με βάσι την αποκτηθείσα θετική πείρα της «καλής διαγωγής» του Πατριαρχείου Μόσχας διαγράφονται νέες προοπτικές συνεργασίας με αυτούς τους «κατεργάρηδες». Γι’ αυτό και είναι αναγκαία η εκπαίδευσίς τους σε νέα «σοσιαλιστική» βάσι. Ο σκοπός δηλ. αγιάζει τα μέσα και στον κομμουνισμό και γι’ αυτό το κόμμα χρησιμοποιεί το «όπιο του λαού» για το καλό του κομμουνισμού.
Ο πληρεξούσιος ο οποίος αναφέρεται εδώ είναι ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου θρησκευτικών Υποθέσεων, ο οποίος ασκεί έλεγχο στην εκκλησία σε τοπικό επίπεδο. Οι επίσκοποι του Πατριαρχείου της Μόσχας έχουν γίνει στόχος καυστικής κριτικής εκ μέρους πολλών μελών του ίδιου τους του κλήρου, για την δουλικότητα τους σ’ αυτούς τους πληρεξουσίους.
20. Οι Λιθουανοί είναι στην πλειοψηφία τους Ρωμαιοκαθολικοί.
21. Στην ανωτέρω μνημονευθείσα συνέντευξί του προς το περιοδικό Oganiok και απαντώντας σε ερώτησι σχετικά με την κατήχησι των παιδιών ο Χάρτσεφ φαίνεται να υποστηρίζη την άποψι ότι αυτή πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από τους ιερείς και όχι από τους γονείς των παιδιών. Λέει χαρακτηριστικά: «Γιατί να μην παίρνουν οι γονείς τα παιδιά τους μαζί τους στην εκκλησία ή να καλούν έναν ιερέα στο σπίτι και να αναθέτουν σ’ αυτόν να τα διδάσκη εκεί; Πιστεύω ότι σήμερα οι γονείς πρέπει να λύσουν αυτό το ζήτημα με έναν από τους δύο αυτούς τρόπους». Είναι εύκολο να καταλάβουμε αυτήν την απάντησι, αν λάβουμε υπ’ όψιν όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω περί δημιουργίας ενός νέου τύπου «σοσιαλιστού» ιερέα.
Από αριστερά, Kaganovich, Stalin, Postyshev, Voroshilov. Η εγκληματική οργάνωση που οδήγησε αθώους Ουκρανούς, Καζάκους, Ρώσους και όσους ήταν Εθνικόφρονες και κατά των Κολχόζ, στο αργό θάνατο δια της πείνας. Τόπος εγκλήματος Ουκρανία, περίοδος 1932-1933.
22. Η για έναν κατά τεκμήριο άθεο και υλιστή παράξενη αυτή φράσις —αν έχη καταγραφή και μεταφρασθή σωστά— είναι επιδεκτική πολλής συζητήσεως και αναλύσεως. Πρόκειται ίσως για μια ιδιόμορφη αντίληψι περί αθανασίας της ψυχής, περίπου όπως εκείνης των πνευματιστών.
23. Ηθικά κίνητρα για την αύξησι της παραγωγής, μια και στο κομμουνιστικό σύστημα ισχύει, θεωρητικά τουλάχιστον, η αρχή «εργασία σύμφωνα με τις δυνάμεις και αμοιβή σύμφωνα με τις ανάγκες».
24. Η αγροτική παραγωγή στη Σοβιετική Ένωσι είναι χαμηλή λόγω της δυσμενούς στάσεως των αγροτών απέναντι στο κομμουνιστικό σύστημα των συλλογικών αγροκτημάτων.
25. Προφανώς το ενδιαφέρον αυτού του ανωνύμου ακροατού για επάρκεια αντιτύπων της Αγίας Γραφής έχει καθαρά επιστημονικά κίνητρα, δεν αποκλείεται όμως κάτω απ’ αυτήν την μάσκα του ακαδημαϊσμού να κρύβεται μια πραγματική δίψα για τον λόγο του Θεού, όπως άλλωστε αποδεικνύεται και από την περίπτωσι αυτού που κατέγραψε και δημοσίευσε αυτή την εισήγησι.
“ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ” ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΙΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ 1989
23. Ηθικά κίνητρα για την αύξησι της παραγωγής, μια και στο κομμουνιστικό σύστημα ισχύει, θεωρητικά τουλάχιστον, η αρχή «εργασία σύμφωνα με τις δυνάμεις και αμοιβή σύμφωνα με τις ανάγκες».
24. Η αγροτική παραγωγή στη Σοβιετική Ένωσι είναι χαμηλή λόγω της δυσμενούς στάσεως των αγροτών απέναντι στο κομμουνιστικό σύστημα των συλλογικών αγροκτημάτων.
25. Προφανώς το ενδιαφέρον αυτού του ανωνύμου ακροατού για επάρκεια αντιτύπων της Αγίας Γραφής έχει καθαρά επιστημονικά κίνητρα, δεν αποκλείεται όμως κάτω απ’ αυτήν την μάσκα του ακαδημαϊσμού να κρύβεται μια πραγματική δίψα για τον λόγο του Θεού, όπως άλλωστε αποδεικνύεται και από την περίπτωσι αυτού που κατέγραψε και δημοσίευσε αυτή την εισήγησι.
“ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ” ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΙΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ 1989
Πηγή: impantokratoros.gr
dimitrisdoctor2.blogspot.gr
filopatria.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου