Το δόγμα περί της θείας ουσίας της ψυχής.

Δυστυχώς, βρισκόμαστε σε μέρες σύγχυσης πνευματικής, και εκπληρώνεται όσο ποτέ άλλοτε, εκείνο που έγραψε ο απ Παύλος στον Τιμόθεο, ότι «θέλει ελθεί καιρός ότε δεν θέλουσιν υποφέρει την υγιαίνουσαν διδασκαλίαν, αλλά θέλουσιν επισωρεύσει εις εαυτούς διδασκάλους κατά τας ιδίας αυτών επιθυμίας, γαργαλιζόμενοι την ακοήν, και από μεν της αληθείας θέλουσιν αποστρέψει την ακοήν αυτών, εις δε τους μύθους θέλουσιν εκτραπή» (Β’ Τιμοθέου, 4:3-4). Για αυτό και είναι μεγάλη ανάγκη να μαθητεύουμε στην υγιαίνουσα διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού, η οποία είναι «ο στύλος και το εδραίωμα της αληθείας» (Ά Τιμοθέου, 3:15). Θα δούμε τι λέει περιληπτικά η Ορθόδοξη πίστη, για την ψευδοδιδασκαλία περί του ότι η ψυχή μας, δήθεν, είναι από την ουσία του Θεού. Ποια είναι η πραγματικότητα, και τι αγνοούν οι άνθρωποι αυτοί που εισάγουν τον πανθεϊσμό κατά αυτό τον τρόπο, φορώντας «ορθόδοξο προσωπείο»;

 
Οι άνθρωποι αυτοί, που πρεσβεύουν ότι η ψυχή μας είναι από την Ουσία του Θεού και ως εκ τούτου είναι φύσει αθάνατη, δεν γνωρίζουν την Ορθόδοξη Πατερική διδασκαλία που διδάσκει την διαφορά κτιστού και Ακτίστου, και ότι η ουσία του κόσμου δεν έχει καμία σχέση με την ουσία του Θεού. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, είναι σαφής: «Κάθε φύσις είναι πολύ απομακρυσμένη και εντελώς ξένη από την θεία φύση» (150 Κεφάλαια, ΕΠΕ 8, σελ. 171).

Το χωρίο του απ. Παύλου που αναφέρει «[..] ο Βασιλεύς των βασιλευόντων, και Κύριος των κυριευόντων, όστις μόνος έχει την αθανασίαν» (Ά Τιμοθέου, 6:15), είναι ικανό από μόνο του να καταρρίψει αυτές τις θεωρίες. Διότι, γίνεται σαφές ότι ο μόνος που είναι φύσει αθάνατος, είναι ο Θεός. Αν λοιπόν, η ψυχή ήταν από την αθάνατη ουσία του Θεού, και ήταν επομένως φύσει αθάνατη, τότε ο Θεός δεν θα ήταν ο μόνος που έχει αθανασία, και θα αναιρούνταν το εδάφιο. Η ψυχή του ανθρώπου είναι αθάνατη, όχι γιατί έχει την αθανασία ως στοιχείο της ουσίας της, αλλά επειδή ο Θεός θέλησε να είναι αθάνατη, κατά χάρη. Επίσης, δεν κατανοούν, ότι από την στιγμή που η ψυχή είναι κτίσμα- δημιούργημα, και επομένως έχει αρχή, δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να ταυτιστεί με την Ουσία του Θεού που είναι άκτιστη, δηλαδή αδημιούργητη. Τέλος, μπερδεύουν στην αφήγηση της Γένεσης περί του Θείου εμφυσήματος, και λένε ότι δήθεν εκεί φαίνεται ότι ο Θεός μετέδωσε από την Θεία Ουσία Του στον άνθρωπο.

Αλλά, ας τα πάρουμε από την αρχή τα πράγματα.

Διαφορά Κτιστού- Ακτίστου. Η ψυχή είναι κτίσμα- δημιούργημα

Όπως καθίσταται εμφανές από την Αγία Γραφή, η ψυχή -όπως και το σώμα, είναι κτιστά, και μαζί αποτελούν τον άνθρωπο. Κτιστή η ψυχή επομένως. «Λήμμα λόγου Κυρίου επί τον Ισραήλ, λέγει Κύριος εκτείνων ουρανόν και θεμελιών γην και πλάσσων πνεύμα ανθρώπου εν αυτώ» (Ζαχαρίας 12:1). Πλάθεται το πνεύμα του ανθρώπου από τον Κύριο. Δημιουργείται δια της πλάσεως- κτίσεως, και όχι δια της απορροής των Πλατωνικών.

Το κτιστό, δεν μπορεί να είναι από την φύση του αθάνατο, διότι προήλθε εκ του μη όντος. Δηλαδή, από το τίποτα. Ο Θεός όμως από την αγάπη Του και την ελεύθερη Βούλησή Του, θέλησε να είναι αθάνατη.

Ο άγιος Κύριλλος αναφέρει σχετικά στην Δ’ Κατήχησή του:

«Έγινες άνθρωπος διπλός και αποτελείσαι από την ψυχή και το σώμα, και όπως είπαμε πριν από λίγο, ο ίδιος ο Θεός είναι Δημιουργός και της ψυχής και του σώματος. Γνώριζε , λοιπόν, πως έχεις αυτεξούσια ψυχή, που είναι το ωραιότατο έργο του Θεού, και το δημιούργησε σύμφωνα με την εικόνα Του, αθάνατο, γιατί το κάνει αθάνατο ο Θεός, είναι ψυχή λογική, ζωντανή άφθαρτη, γιατί ο Θεός της χάρισε την εξουσία να κάνει ό,τι θέλει» (Κατήχηση Δ’, σελ. 116, από τις Κατηχήσεις του αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, από τον πρώτο τόμο σε μετάφραση του Γ. Β Μαυρομάτη).

Η ψυχή δημιουργείται, και αφού δημιουργείται, άρα έχει, αρχή, επομένως δεν είναι εκ της ουσίας του Θεού, διότι η ουσία του Θεού είναι άναρχη, χωρίς αφετηρία, μέση και τέλος. Επίσης, την κάνει αθάνατη ο Θεός, άρα δεν είναι αθάνατη από μόνη της.

Η ψυχή έρχεται στην ύπαρξη, δεν υπήρχε πριν ως μέρος της Ουσίας του Θεού.

Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, στην «Α’ Εκατοντάδα περί θεολογίας», γράφει: «Δεν υπάρχει λογική ψυχή πολυτιμότερη κατά την ουσία από άλλη λογική ψυχή. Γιατί ο Θεός δημιουργώντας κάθε ψυχή κατ’ εικόνα του, ως αγαθός, τη φέρει στην ύπαρξη για να ενεργεί από μόνη της» (Τ. Φ 14, σελ. 451).

Ο άγιος Νικόδημος στο Πηδάλιο, αναφέρει: «[..] κτίζονται παρά Θεού πάσαι αι των ανθρώπων ψυχαί [..]».

«[..] η ψυχή το είναι λαμβάνουσα κατά την σύλληψιν άμα τω σώματι, προς ενός ανθρώπου συμπλήρωσιν άγεται [..]».(σελ. 524).

Κατά την Πατερική διδασκαλία, η Ουσία του Θεού είναι απλή, ενώ του κόσμου σύνθετη. Επίσης, η Ουσία του Θεού δεν μοιράζεται. Εκείνο που μοιράζεται αμερίστως εν μεριστοίς, είναι η Άκτιστη Θεία Ενέργεια. Όπως το διατυπώνει ο άγιος Μάξιμος, στο ίδιο θεολογικό του έργο·

«[..]κανένα γενικά από τα όντα δεν είναι καθαυτό μια απλή ουσία ή νόηση, για να είναι μονάδα αδιαίρετη», ενώ ο Θεός «είναι πάνω από την ουσία και όλος πάνω από την νόηση, διότι είναι μονάδα αδιαίρετη, ασύνθετη, και απλή» (Τ. Φ 14, σελ. 491).

Όμως, η ψυχή του ανθρώπου είναι τριμερής, κατά τον Παλαμά, διότι αποτελείται από τρεις δυνάμεις, και επομένως είναι σύνθετη και όχι απλή όπως η Ουσία του Θεού. Άρα, και από αυτή την άποψη, δεν έχει η ουσία της ψυχής καμία σχέση με την Ουσία του Θεού.

«[..] η ψυχή είναι τριμερής και θεωρείται σε τρείς δυνάμεις, λογιστικό, θυμικό, επιθυμητικό [..]» (Προς μοναχή Ξένη, σελ. 381, ΕΠΕ 8).

Ενώ, στηλιτεύει την Νεοπλατωνική άποψη που θέλει τον Νου, που προέκυψε από απορροή του άκρου Θεού που καλούσαν Εν, να είναι ρίζα των δικών μας ψυχών: «Αλλά εκείνοι που ακολούθησαν μάταια διαλογισμούς από ασύνετη καρδιά έπλασαν Ψυχή που ούτε υπάρχει ούτε υπήρξε ούτε θα υπάρχει, και αυτήν την ανακήρυξαν από το ένα μέρος Δημιουργό και Κυβερνήτη και Προνοητή του σύμπαντος κόσμου, και από το άλλο ρίζα και πηγή των δικών μας, και όλων των ψυχών, που έχει την προέλευση από τον Νου [..]» (Κεφάλαια Φυσικά, ΕΠΕ 8, σελ. 79).

Η λογική ψυχή μας είναι σύνθετη από την ουσία της και από τις ποιότητες που ναι μεν δεν είναι στην ουσία της, αλλά μπορεί να στραφεί ελεύθερα σε κάποια από αυτές, χάρη στο δώρο του αυτεξουσίου που της χάρισε ο Θεός. Δηλαδή, ο άνθρωπος δεν είναι κατά την ουσία του ούτε αγαθός, ούτε κακός, αλλά δεκτικός και των δύο, με βάση την προαίρεσή του. Ενώ ο Θεός, είναι φύση αγαθός, και δεν έχει να επιλέξει ανάμεσα σε ποιότητες. Έτσι εξηγείται γιατί από την μία ο Κύριος είπε «Ουδείς αγαθός ειμή εις ο Θεός», και από την άλλη ο ευαγγελιστής Λουκάς γράφει προς τον «κράτιστο», δηλαδή «αγαθότατο», Θεόφιλο.

Αναφέρει ίδιος Πατέρας, στα «Φυσικά Κεφάλαια», σελ. 111, ΕΠΕ 8, τα εξής:

«Η Λογική και νοερή ψυχή έχει βέβαια ουσία την ζωή, αλλά δεκτική των εναντίων, δηλαδή της κακίας και της αγαθότητας. Επομένως δεικνύεται ότι δεν έχει ουσία την αγαθότητα, όπως ούτε την κακία, αλλά σαν ένα είδος ποιότητος, διακείμενη κατά περιστάσεις σύμφωνα με την διάθεσή της προς τη μία ή την άλλη. Και δεν παρευρίσκεται τοπικά η αγαθότης, αλλά μόνο όταν η νοερή ψυχή, αφού έλαβε το αυτεξούσιο από Εκείνον που την έκτισε, στραφεί προς αυτήν και θελήσει να ζει σύμφωνα με αυτήν. Για αυτό και η λογική και νοερή ψυχή είναι κάπως σύνθετη, όχι από την ενέργεια για την οποία λέχθηκε παραπάνω (διότι αυτή, αφού αναφέρεται προς άλλο, δεν είναι καμωμένη να προκαλεί σύνθεση), αλλά από την ουσία της και από μια οποιαδήποτε από τις προαναφερθείσες ενάντιες ποιότητες, δηλαδή την αρετή και την πονηρία».

«Ζωή της ψυχής είναι η ένωσις προς τον Θεό, όπως και του σώματος ζωή είναι η ένωσις προς την ψυχή. Όπως δηλαδή η ψυχή, όταν αποσπάσθηκε από τον Θεό δια της παραβάσεως της εντολής εθανατώθηκε, έτσι και όταν δια της υπακοής προς την εντολή ενωθεί πάλι με τον Θεό, ζωοποιείται» (Προς μοναχή Ξένη, ΕΠΕ 8, σελ. 361)

Εδώ, φαίνεται πολύ καθαρά, ότι η ψυχή είναι κατά χάρη αθάνατη και όχι κατά φύση. Διότι, εξαρτάται από την κοινωνία και την ένωσή της με τον Θεό. Και όχι μόνο της ψυχής, αλλά του ανθρώπου. Διότι, άνθρωπος είναι πάντα η ψυχή με το σώμα ως μία ενότητα, και ποτέ άνθρωπος δεν νοείται κάποιο από τα δύο στοιχεία αποχωρισμένο από το άλλο. Επίσης, θάνατο δεν σημαίνει εξαφάνιση, διότι μετά την παράβαση οι πρωτόπλαστοι ''πέθαναν'', αλλά συνέχισαν να ζουν βιολογικά. Θάνατος είναι ο διαχωρισμός, και βέβαια δεν είναι φυσιολογικό ως φαινόμενο.

Πρέπει να προσέξουμε όμως, ότι η μέθεξη δεν γίνεται κατ’ ουσία, αλλά κατ’ ενέργεια της άκτιστης θείας χάρης. Και γενικά, πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη, ότι οι σχέσεις του Θεού με τον κόσμο είναι πάντα κατ’ ενέργεια και όχι κατ’ ουσία, διαφορετικά οδηγούμαστε στον πανθεϊσμό, που ταυτίζει θεό και κόσμο.

«Εφόσον τα κατηγορήματα του Θεού είναι τρία, Ουσία, Ενέργεια, Τριάς Υποστάσεων, οι καταξιωμένοι να ενωθούν με τον Θεό ώστε να είναι ένα πνεύμα με Αυτόν, όπως είπε και ο μεγάλος Παύλος ''ο κολλώμενος τω Κυρίω, εν πνεύμα εστί’’, επειδή παραπάνω έχει δειχθεί ότι οι άξιοι δεν είναι ηνωμένοι κατ’ ουσία και όλοι οι θεολόγοι μαρτυρούν ότι ο Θεός είναι κατ’ ουσίαν αμέθεκτος, η δε ένωσις καθ’ υπόστασιν ανήκει μόνο στον Θεάνθρωπο Λόγο, απομένει ότι οι καταξιωμένοι να ενωθούν με τον Θεό ενώνονται κατ’ ενέργεια, και ότι αυτό, σύμφωνα με το οποίο εκείνος που προσκολλάται με τον Θεό είναι και λέγεται ένα πνεύμα, είναι η άκτιστη ενέργεια του Πνεύματος, αλλά όχι η ουσία του Θεού [..]».(150 Κεφάλαια, ΕΠΕ 8, σελ. 169).

Ο π. Α. Αλεβιζόπουλος, στο βιβλίο «Η Ορθοδοξία μας», διευκρινίζει τα παραπάνω με ένα πάρα πολύ απλό τρόπο:

«Η διάκριση ανάμεσα στην Ουσία του Θεού και στην ουσία του ανθρώπου και του κόσμου μας προφυλλάσει από κάθε πανθεϊστική σκέψη» (Η ορθοδοξία μας, σελ. 87).

«Σύμφωνα με την Χριστιανική πίστη ο άνθρωπος και ο κόσμος δεν είναι προβολή ή εκροή του Θεού, δεν προήλθε από την Ουσία του Θεού, αλλά είναι καρπός της δημιουργικής Του πράξης. Ο Θεός δεν χρησιμοποίησε κάποια ουσία ή ύλη που υπήρχε τάχα προαιώνια, παράλληλα με τον Θεό, αλλά δημιούργησε τα πάντα εκ του μηδενός. Αυτό είναι βασική διδασκαλία της Αγίας Γραφής: ‘’Σε παρακαλώ παιδί μου, να αναβλέψεις στον ουρανό και στη γη και να δεις όλα όσα υπάρχουν εκεί. Να γνωρίσεις ότι ο Θεός τα δημιούργησε όλα αυτά από το μηδέν. Επίσης και το γένος των ανθρώπων με αυτόν τον τρόπο έγινε’’ (Β’ Μακκ. 7:28. βλ. Ρωμ. 4:17. Εβρ. 11:3)» (σελ. 90).

«Η Χριστιανική πίστη δεν συμβιβάζεται με πανθεϊστικές ή ινδουιστικές ερμηνείες του κόσμου, γιατί αρνείται οποιαδήποτε οντολογική σχέση του κόσμου με τον Θεό. Η ουσία του κόσμου είναι κτιστή και όχι άκτιστη και επομένως τα όντα δεν είναι ξεπεσμένα κομμάτια του Θεού» (σελ. 91).

Το Θείο εμφύσημα.

Για την σημασία του Θείου εμφυσήματος, θα παραθέσουμε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του π. Ι. Βλάχου μητροπολίτη Ναυπάκτου, «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία».

«Η ψυχή είναι κτιστή, αφού δημιουργήθηκε από τον Θεό. Βασική πηγή μας είναι η αποκάλυψη που δόθηκε στο εδάφιο της Γεννέσεως: ''και έπλασεν ο Θεός τον άνθρωπον, χουν από της γης, και ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, και εγένετο ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν’’ (Γεν. Β’, 7). Αυτό το χωρίο μας περιγράφει την δημιουργία της ψυχής του ανθρώπου. Ερμηνεύοντας το ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι είναι απαραίτητο να δη κανείς τα λεγόμενα με τους οφθαλμούς της πίστεως, και ότι λέγονται ''μετά πολλής της συγκαταβάσεως και δια την ασθένειαν την ημετέραν’’. Το ''έπλασεν ο Θεός τον άνθρωπον και ενεφύσησεν’’ είναι ‘’ανάξιον Θεού∙ αλλά δι’ ημάς και το ασθενές το ημέτερον ούτω ταύτα διηγείται η θεία Γραφή, ημίν συγκαταβαίνουσα, ίνα ταύτης αξιωθέντες της συγκαταβάσεως, ανελθείν προς το ύψος εκείνο ισχύσωμεν’’.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Θεός έπλασε το σώμα του ανθρώπου και το έκανε εις ψυχήν ζώσαν, που περιγράφει η θεία Γραφή, είναι συγκαταβατικός. Περιγράφεται έτσι για την δική μας ασθένεια. Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει ότι όσα λέγονται περί του Θεού ανθρωποπαθώς ''συμβολικώς εστι λελεγμένα’’, έχουν δε υψηλότερο νόημα, αφού ''απλούν το θείον και ασχημάτιστον’’. Και επειδή η Γραφή λέγει ότι ενεφύσησεν ο Θεός στο πρόσωπο του ανθρώπου, ας δούμε την ερμηνεία περί του στόματος του Θεού, που κάνει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: ''Στόμα δε και λαλιάν το ενδεικτικόν της βουλήσεως αυτού εκ του παρ’ ημίν δια στόματος και λαλιάς σημαίνεσθαι τα εγκάρδια νοήματα’’. Βέβαια άλλο είναι το στόμα και άλλο το εμφύσημα, αλλά το αναφέρω σαν ενδεικτικό, αφού υπάρχει μια σχέση και συνάφεια. Γενικά, όπως λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, όλα όσα σωματικώς έχουν διατυπωθή για τον Θεό, εκτός από αυτά που έχουν λεχθή για την σωματική επιδημία του Λόγου, ''κεκρυμμένην έχει τινά έννοιαν εκ των καθ’ ημάς τα υπέρ ημάς εκδιδάσκουσαν’’.

Επομένως η ψυχή, όπως και το σώμα, είναι κτίσμα Θεού. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας το εμφύσημα αυτού του Θεού, λέγει ότι είναι ''ου μόνον ανοίας αλλά και ατοπίας μεστός ο λόγος’’ ότι το εμφύσημα στον Αδάμ ήταν η ψυχή και ότι μεταδόθηκε η ψυχή στο σώμα από την ουσία του Θεού. Αν αυτό ήταν αληθινό τότε δεν θα ήταν σε άλλον σοφή και σε άλλον μωρά και ασύνετη, ούτε στον έναν θα ήταν ψυχή δικαία και στον άλλον ψυχή άδικη. Η ουσία του Θεού ''ου μερίζεται ουδέ αλλοιούται, αλλ’ εστίν αναλλοίωτος’’.

Το εμφύσημα λοιπόν του Θεού ήταν η ''του αγίου Πνεύματος ενέργεια’’. Όπως ο Χριστός είπε ''λάβετε Πνεύμα άγιον’’, έτσι και το θείο εμφύσημα ''ανθρωπίνως ακουόμενον, Πνεύμά εστι το προσκυνητόν και άγιον’’. Κατά τον άγιον, δεν είναι ψυχή ένα κομμάτι του Θεού, αλλά η ενέργεια του Παναγίου Πνεύματος, που έκτισε και δημιούργησε ψυχή, χωρίς να γίνη αυτό ψυχή. ''Τούτο το Πνεύμα προελθόν, ουκ αυτό γέγονε ψυχή, αλλά ψυχήν έκτισεν∙ ουκ αυτό εις ψυχήν μετεβλήθη, αλλά ψυχήν εδημιούργησε∙ δημιουργόν γαρ το Πνεύμα το Άγιον, κοινωνεί τη δημιουργία του σώματος και τη δημιουργία της ψυχής. Πατήρ γαρ και Υιός και Πνεύμα Άγιον τη θεία δυνάμει δημιουργεί το πλάσμα’’».

 

Πηγή: exprotestant.blogspot.gr