Οι Κόπτες της Αιγύπτου.

Άρθρο του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δάσκαλου - συγγραφέα

Γενικά: Συχνά ακούμε τελευταία αναφορές στα ΜΜΕ για τους Κόπτες της Αιγύπτου, τις διώξεις που υφίστανται εκ μέρος φονταμενταλιστών ισλαμιστών, τον πρόσφατο θάνατο του Πατριάρχη τους Σενούντα. Κι ενώ πυραμίδες και μιναρέδες είναι τα σύμβολα που παραπέμπουν στο ένδοξο παρελθόν και το σημερινό παρόν της Αιγύπτου, υπάρχει και μια άλλη Αίγυπτος για αιώνες λησμονημένη από την ιστορία, την επιστημονική έρευνα, τη γνώση των πολλών. Πρόκειται για τους Κόπτες και την Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία, την αρχέγονη Εκκλησία της Αιγύπτου που ζει στενάζοντας σ’ ένα ισλαμικό περιβάλλον, αποτελούμενη από το 12% του πληθυσμού της χώρας.

Η ονομασία «Κόπτες» προέρχεται από την ελληνική ονομασία «Αίγυπτος», που με τη σειρά της είχε προέλθει από το αρχαίο αιγυπτιακό «Ha-Ka-Ptah», δηλαδή «Οίκος του Ptah». Η ελληνική ονομασία παραφθάρηκε σε «Copt». Οι κόπτες χαρακτήριζαν τους ελληνορθόδοξους με το όνομα «Μελχίτες» («βασιλικοί») από την αραμαϊκή λέξη “melk= βασιλεύς”. Κοινότητα εν διωγμώ, οι Αιγύπτιοι Κόπτες είναι η μεγαλύτερη χριστιανική εκκλησία και η μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα στη Μέση Ανατολή. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αποτελούν το 10% του πληθυσμού των 83 εκατ. Αιγυπτίων. Άλλες, ανεξάρτητες πηγές, ανεβάζουν το ποσοστό σε 23%. Παρά τη συνταγματικά κατοχυρωμένη θρησκευτική ελευθερία, οι Κόπτες υποφέρουν από διακρίσεις στην εκπαίδευση, τη λατρεία και την πολιτική εκπροσώπηση. Η κοινότητα νιώθει αποκλεισμό και ανασφάλεια.

Σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης Human Rights Watch,»ενώ ο προσηλυτισμός στο Ισλάμ γίνεται χωρίς καμία δυσκολία στην Αίγυπτο, οι μουσουλμάνοι που ασπάζονται τον χριστιανισμό αντιμετωπίζουν σοβαρές παραβιάσεις των πολιτικών κι ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους (...) συναντούν εμπόδια και περιορισμούς για την οικοδόμηση νέων ναών, για την έκδοση δελτίων ταυτότητας, πέφτουν συχνά θύματα αυθαιρέτων συλλήψεων και επιθέσεων μισαλλοδοξίας. Ακόμη και για την παραμικρή επισκευή σε χριστιανικό ναό χρειάζεται η έγκριση του προέδρου της Αιγύπτου!». Οι Κόπτες άρχισαν να περιθωριοποιούνται μετά το 1950 και το πραξικόπημα του Νάσερ, όταν κατασχέθηκε το μεγαλύτερο μέρος γης και εκκλησιαστικής περιουσίας που ανήκε σε Κόπτες, με αποτέλεσμα πολλοί να μεταναστεύσουν στην Αυστραλία, Αμερική και Ευρώπη.

Οι Κόπτες στο διάβα της ιστορίας: Η Εκκλησία της Αιγύπτου ιδρύθηκε περί το 60 μ.Χ., με βάση τις διδασκαλίες του Ευαγγελιστή Μάρκου. Ο Μάρκος θανατώθηκε ενώ σερνόταν στους δρόμους της Αλεξάνδρειας από τον ειδωλολατρικό όχλο, και θάφτηκε σε κοντινό χωριό. Το έτος 828, Ενετοί έμποροι άρπαξαν τα λείψανά του, κρυμμένα ανάμεσα σε κομμάτια χοιρινού κρέατος (!) στη Βενετία. Οι Κόπτες Χριστιανοί είχαν ενσωματώσει παραδόσεις της αιγυπτιακής θρησκείας και στοιχεία ελληνικής παράδοσης και γραμματείας, μιας και η Αίγυπτος από το 332 π.Χ., που κατακτήθηκε από τον Μεγάλο Αλέξανδρο, και μέχρι τα χρόνια της Κλεοπάτρας ήταν ελληνιστικό βασίλειο (Πτολεμαίοι). Η μετάβαση των Κοπτών στον Χριστιανισμό διευκολύνθηκε από το γεγονός ότι η πίστη στη μετά θάνατο ζωή, υπήρξε και πίστη της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας, ενώ η πίστη των Αιγυπτίων στη διττή (θεού και ανθρώπου) φύση του Όσιρη, καθώς και στην ιερή τριάδα των θεών Όσιρη, Ίσιδας και Ώρου μαρτυρούν και άλλα κοινά στοιχεία. Έτσι, οι Κόπτες ασπάστηκαν εύκολα τη νέα θρησκεία, παρότι αυτή τελούσε υπό απαγόρευση μέχρι και το 313 μ.Χ. (Διάταγμα Μεδιολάνου).

Τα πράγματα άλλαξαν μετά την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης. Με την ίδρυση της Νέας Ρώμης, η Αλεξάνδρεια έχασε την πρωτοκαθεδρία της Ανατολής. Έτσι, κάθε παράλογη αύξηση των φόρων από την κεντρική εξουσία, από την περίοδο του Θεοδοσίου και μετά, επέτεινε τη φτώχεια και τη δυστυχία των Αιγυπτίων, αλλά και την αντιπάθεια προς την κεντρική εξουσία. Η 4η Οικουμενική Σύνοδος στη Χαλκηδόνα (451) υπήρξε η απαρχή των δεινών για τον αιγυπτιακό χριστιανισμό. Από τα σχολεία γνωρίζουμε πως οι Κόπτες είναι μονοφυσίτες χριστιανοί, πως αποκήρυξαν τους κανόνες της 4ης Οικουμενικής επειδή διατύπωσε όρους ενάντια στον μονοφυσιτισμό, πως εγκατέλειψαν την ορθόδοξη πίστη, με αποτέλεσμα τη διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας και τη χαλάρωση των δεσμών με το βυζαντινό κράτος που έφερε την κατάκτησή τους από το Ισλάμ.

Ο μονοφυσιτισμός διδάσκει την απορρόφηση της ανθρώπινης φύσης του Χριστού από τη θεία κατά την υποστατική ένωση. Για να αντιμετωπιστεί η δοξασία του αυτή, με την οποία μπορούσε να αμφισβητηθεί η ανθρώπινη παρουσία του Χριστού στον κόσμο, συνεκλήθη η Σύνοδος στη Χαλκηδόνα της Μ. Ασίας. Εκεί κυριάρχησε ο άξονας Ρώμης-Κωνσταντινούπολης εις βάρος της Αλεξάνδρειας που είχε παρεκκλίνει από την ορθή πίστη. Οι Αιγύπτιοι πιστοί, με αρχηγούς επισκόπους και μοναχούς που διαφωνούσαν με το Ορθόδοξο ∆όγμα της Εκκλησίας υπέβαλαν τα αιτήματά τους στην οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας. Το λάθος των Κοπτών ήταν ότι τα λαϊκά και δίκαια αιτήματα της επαρχίας τους δεν τα ξεχώρισαν από τις θεολογικές συζητήσεις. Μπλέχτηκαν στο «Χριστολογικό Πρόβλημα», χρησιμοποιώντας υβριστικά και ανατρεπτικά συνθήματα, ενώ δεν απέφυγαν τις συγκρούσεις. Τελικά η Σύνοδος χαρακτήρισε «αιρετικούς» τους ηγέτες τους και η πολιτεία διέταξε μέτρα εναντίον τους.

Αλλά η Αυτοκρατορική Αυλή έκανε το ασυγχώρητο λάθος να αδιαφορήσει για τα δίκαια αιτήματα του λαού της Αιγύπτου και της γειτονικής Συρίας. Υποβαθμίστηκαν «αναφορές» απεσταλμένων στις περιοχές αυτές, που περιέγραφαν άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Οι αποφάσεις της Χαλκηδόνας δεν έγιναν αποδεκτές από τον κλήρο και τον λαό της Αλεξανδρείας. Η αντιπαράθεση με την εξουσία και η αποκοπή της Αλεξάνδρειας από την εκκλησιαστική κοινωνία οδήγησαν την Αίγυπτο στην αραβική, μουσουλμανική ηγεμονία. Ακόμη ελαττώθηκε ο πληθυσμός του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και οι Αιγύπτιοι Κόπτες χωρίστηκαν από τους Έλληνες Ορθοδόξους.

Στα μέσα του Η' αιώνα, αποκομμένοι και αβοήθητοι, οι Κόπτες, καταδιώχθηκαν από τον εμίρη Χαβίζ, που εξισλάμισε βίαια πολλούς απ' αυτούς. Στα μέσα του Θ' αιώνα νέος διωγμός ξέσπασε εναντίον Ορθοδόξων και Κοπτών, όταν μουσουλμάνοι σκότωσαν πολλούς Χριστιανούς, κατέστρεψαν εκκλησίες και ανάγκασαν πολλούς να εξισλαμιστούν. Από τον Ι' αι. άρχισαν να εκλέγονται αραβόφωνοι πατριάρχες. Το 933 πρώτος αραβόφωνος Πατριάρχης έγινε ο Ευτύχιος. Το 1015 ο ηγεμόνας Χακήμ διέταξε εξοντωτικό διωγμό εναντίον των Χριστιανών. Τότε δολοφονήθηκε ο Πατριάρχης Διονύσιος, πολλοί Χριστιανοί αναγκάστηκαν με τη βία να εξισλαμιστούν, ενώ καταστράφηκαν χιλιάδες εκκλησίες.

Οι νηστείες και ακροθιγώς το πιστεύω των Κοπτών: Οι Κόπτες, ως μονοφυσίτες, αρχικά κυνηγήθηκαν από τους Βυζαντινούς και κατόπιν από Άραβες και Τούρκους. Σήμερα μιλούν αραβικά αλλά γράφουν με το ελληνικό - κοπτικό αλφάβητο. Στις μέρες μας υπάρχουν στην Αίγυπτο τουλάχιστον 10 εκατομμύρια Κόπτες Χριστιανοί και 2 εκατομμύρια άλλων ομολογιών χριστιανοί. Οι θρησκευτικές αντιλήψεις των Κοπτών αναμίχθηκαν με ποικίλες δοξασίες, απομακρυνόμενες σε αρκετά σημεία από την ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Με την εύρεση των αρχαίων κοπτικών κειμένων του Nag Hammadi της Αιγύπτου (12ος/1945) καταδείχθηκε η επίδραση θεοσοφικών αντιλήψεων των Γνωστικών σε Κόπτες της εποχής.

Σήμερα στην Ελλάδα ζουν 3-4.000 Αιγύπτιοι Κόπτες. Η Σαρακοστή των Κοπτών διαρκεί 55 ημέρες. Η νηστεία αρχίζει μια εβδομάδα νωρίτερα και ολοκληρώνεται μια εβδομάδα αργότερα. Έχοντας μάθει να ζουν στην έρημο, ακολουθούν ασκητικό τρόπο ζωής. Γι’ αυτό κράτησαν τη μεγάλη διάρκεια στις λειτουργίες και τις πολλές ώρες νηστείας. Η αποχή από τροφή και νερό διαρκεί μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι κοπτικοί ύμνοι έχουν έντονα στοιχεία χαρμολύπης και παραπέμπουν στους βυζαντινούς ύμνους και τη φαραωνική παράδοση. 

 

Πηγή: ierovima.gr

 

(Σχόλιο Εγκολπίου: Το Εγκόλπιο δεν υιοθετεί απόλυτα το φρασεολόγιο του εν λόγω κειμένου.)